ΟΜΙΛΙΑ ΤΟΥ ΓΙΑΝΝΗ ΚΑΟΥΝΗ ΣΤΟ ΘΕΜΕΛΙΟ 25.4.2015
Για την έκθεση αντιδικτατορικών αφισών του ΡΗΓΑ και την επανέκδοση του βιβλίου του Θανάση Σκρουμπέλου Οι κόκκινοι φίλοι μου.
Η Πανελλήνια Αντιδικτατορική Οργάνωση Σπουδαστών (ΠΑΟΣ) ΡΗΓΑΣ ΦΕΡΑΙΟΣ εμφανίσθηκε στα κτήρια των Σχολών Νομικής Αθηνών, Φυσικομαθηματικής και Πολυτεχνείου πριν δημοσιευθείκαι κυκλοφορήσει η ιδρυτική διακήρυξή της, σε περιορισμένο αριθμό, με ημερομηνία Δεκέμβρης 1967, πριν να γίνει δηλαδή γνωστή από τα ραδιόφωνα της Γερμανίας, το BBC, τη «Φωνή της Αλήθειας» (ΚΚΕ).Κι αν δεν κάνω λάθος,ήταν μία ή δύο ημέρες πριν από το αποτυχημένο κίνημα του Βασιλιά Κωνσταντίνου για την ανατροπή της Χούντας στις 13.12.1967.
Ο ΡΗΓΑΣ δημιούργησε οργανώσεις στη Θεσσαλονίκη και οι σύντροφοί μας εκεί στελέχωσαν και τις ομάδες κάλυψης των αγωνιστών του ΠΑΜ, με κίνδυνο της ζωής τους και της σωματικής τους ακεραιότητας.
Η Αντιδικτατορική Οργάνωση ΡΗΓΑΣ ΦΕΡΑΙΟΣ, οι μαχητές της Οργάνωσης, έχουν πολλά να αφηγηθούν για τη δράση τους, τη σύλληψή τους, τα βασανιστήρια που υπέστησαν και τη ζωή τους στα κρατητήρια, στους τόπους βασανισμού καθώς και στις φυλακές ή στην αυτοεξορία, κυρίως στις ευρωπαϊκές χώρες.
Ο χρόνος όμως περνάει και μια τέτοια καταγραφή δεν έχει γίνει. Αλλά και οι αποσπασματικές και οι προσωπικές γραπτές αφηγήσεις είναι επίσης ελάχιστες.
Πού θα βασισθεί ένας ιστορικός για να αφηγηθεί την τόλμη και την αποφασιστικότητα, τις δοκιμασίες και τη συντροφικότητα που εκδήλωσαν κατά την εφτάχρονη δράση τους οι αγωνιστές του ΡΗΓΑ;
Το λεύκωμα που κυκλοφόρησε το 1974 είναι ίσως η σημαντικότερη πηγή. Σήμερα όμως το λεύκωμα αυτό βρίσκεται στα χέρια όσων το κράτησαν από την εποχή εκείνη. Απ’ όσα γνωρίζω, ένα μεγάλο μέρος των αντιτύπων, που βρισκόταν στα γραφεία του ΣΥΝΑΣΠΙΣΜΟΥ το 1994, παραδόθηκε για πολτοποίηση. Γι’ αυτό κάθε γραπτό γύρω από την οργάνωση και τα πρόσωπα που ανέλαβαν ευθύνες τότεείναι όχι απλά καλοδεχούμενο αλλά και χρήσιμο, πιστεύω, για τον ιστορικό γιατί όσο περνάνε τα χρόνια, οι πηγές, γραπτές και προφορικές, θα περιορίζονται αριθμητικά.
Στην ΕΜΙΑΝ έχουμε παραδώσει για φύλαξη και αξιοποίηση πολύ υλικό, ίσως όσο δημιουργήσανε οι αγωνιστές του ΡΗΓΑ κατά την εφτάχρονη δράση της Οργάνωσης.
Όμως τα πρόσωπα, οι σχέσειςτων προσώπων με την προδικτατορική Νεολαία Λαμπράκη ή με άλλες οργανώσεις και κινήσεις, η πορεία μέσα στο σκοτάδι και οι δοκιμασίες τους μένουν στο περιθώριο, όπως στο περιθώριο της πολιτικής, μετά τη μεταπολίτευση, πέρασαν πολλοί αγωνιστές του ΡΗΓΑ.
Όλα αυτά έχουν ενδιαφέρον, εάν τα εξετάσουμε και ως μία πολιτική και ηθική συμπεριφορά που παρήγαγε ήθος και στη δικτατορική περίοδο και στη μεταδικτατορική.
Οι δίκες των βασανιστών, όπως καταγράφηκαν στα πρακτικά των δικαστηρίων και όπως δημοσιεύθηκαν στις εφημερίδες ή μερικώς κινηματογραφήθηκαν, παρέχουν μεγάλο μέρος των στοιχείων, αλλά η σύνθεση όλων αυτών των μερών μπορεί να γίνει από τον ιστορικό ή το λογοτέχνη που θα θελήσει να αξιοποιήσει το υλικό και να το καταστήσει ανάγλυφο και ζωντανό με την αναπαράσταση των προσώπων.
Το βιβλίο του Θανάση Οι κόκκινοι φίλοι μου είναι μία προσωπική, μυθιστορηματική αφήγηση ενός από τους αντιδικτατορικούς ρηγάδες. Η προσφορά του είναι δεκτή για την ιστοριογραφία και για εμάς που ξέρουμε το πάθος του για τη γραφή.
Οι αφίσες του αντιδικτατορικού ΡΗΓΑ έγιναν οι περισσότερες, για να μην πούμε όλες, το έτος 1969. Με τη δημιουργία των αφισών συνδέομαι προσωπικά και θεωρώ τον εαυτό μου εκείνον που ώθησε τον Θανάση να τις δημιουργήσει.
Οι εικόνες στις αφίσες είναι του Θανάση, το κείμενο δικό μου. Όλες, λοιπόν, διά χειρός Θανάση Σκρουμπέλου, πλην εκείνης στην οποία κρατάει ο αλυσοδεμένος δισκοβόλος τη βόμβα. Αυτή την εμπνεύσθηκε ο Τάκης Λούρας και την επεξεργάσθηκε στο λινόλεουμ ο Θανάσης. Και για να πούμε όλη την αλήθεια πίσω από αυτή την αφίσα δεν ήμουν εγώ.
Οι αφίσες αυτές, που κυκλοφόρησαν σε μικρό αριθμό αντιτύπων, αποτέλεσαν για τους συντρόφους που βρέθηκαν στην Ευρώπη σημαντικό στοιχείο για την προβολή της Οργάνωσης και τον αγώνα της, ώστε να προσπαθήσουν και να διαδώσουν τους στόχους της, να μαζέψουν χρήματα για την Αντίσταση και τους κρατούμενους, αλλά και για την προσωρινή αποκατάσταση των φυγάδων και των διωκόμενων.
Τον Θανάση τον γνώρισα το 1968 από τον Πέτρο Μαλιχούδη και το Λυκούργο Φλέσσα. Έμεναν στον Κολωνό και είχαν συνδεθεί με τον Θανάση με δυνατή φιλία. Εν συνεχεία ο Θανάσης συνεργάσθηκε στενά με τον Δημήτρη Λογοθέτη,που ήταν υπεύθυνος για την έκδοση του Θούριου.
Θυμάμαι πόσο, με τις ώρες, παιδευότανε ο Δημήτρης, κι άλλες φορές και οι τρεις για να διαμορφώσουμε τα κείμενα, είτε αυτά ήταν ειδήσεις, είτε ήταν κείμενα γραμμής, είτε κείμενα προβολής των δικών της αγωνιστών, της αντιδικτατορικής αντίστασης.
Η ζωή μας είχε μέσα της την καθημερινή φροντίδα να αποφύγουμε τη σύλληψη, να μην πέσουμε στην αντίληψη των διωκτικών μηχανισμών, που είχαν δικτυωθεί κοινωνικά με θυρωρούς, περιπτεράδες, μικροεπαγγελματίες. Εκεί μίλησα στον Θανάση για τις αφίσες που έφτιαχναν οι αγωνιστές κατά της δικτατορίας του Φράνκο στην Ισπανία. Σχετικό κείμενο είχε δημοσιεύσει η Επιθεώρηση Τέχνης, που την αγόραζα και τη διάβαζα, όταν κυκλοφορούσε πριν από τη δικτατορία.
Ο Θανάσης το έπιασε, εμπνεύσθηκε και εν συνεχεία δημιούργησε τις αφίσες που γνωρίζουμε.
Ο ΡΗΓΑΣ της δικτατορίας δεν ήταν απλώς μία νεολαιίστικη οργάνωση. Ήταν μία αντιδικτατορική οργάνωση νέων σπουδαστών που δεν σταμάτησε τη δράση της όσο κράτησε η δικτατορία.
Εδώ θα χρειαζόταν να υπενθυμίσουμε μία άλλη πτυχή, σχετική με τις ιδεολογικές αναζητήσεις και τάσεις της εποχής που επηρέασαν ασφαλώς τους προσανατολισμούς των αγωνιστών για τα μέσα πάλης, τις συμμαχίες, τον πολιτικό σκοπό του αντιδικτατορικού αγώνα.
Οι διαφωνίες, οι διαιρέσεις, οι διασπάσεις έχουν επίσης μία θέση στην ιστορία του ΡΗΓΑ. Ο ΡΗΓΑΣ ακολούθησε, μπορώ να πω, το δρόμο που είχαν χαράξει τα στελέχη του Γραφείου Εσωτερικού του ΚΚΕ. Το ΚΚΕ δεν επενέβη στο ΡΗΓΑ, δεν είχαμε δηλαδή ΡΗΓΑ διάσπασης, όπως στο ΠΑΜ.
Τα στελέχη της Νεολαίας Λαμπράκη και της ΕΔΑ που διαφώνησαν με τα συμπεράσματα και τις αποφάσεις της 11ης και, κυρίως, της 12ηςΟλομέλειας, καθώς και τα στελέχη της ΕΔΑ που διαφώνησαν με τη 12η, καθοδήγησαν τη δράση της Οργάνωσης.
Τα πρώτα χρόνια της δικτατορίας,1967–70, ήταν απολύτως σκοτεινά. Συλλήψεις, εξορίες, φυλακές, βασανιστήρια. Το ’71 όμως καταργείται η λογοκρισία και τα Έκτακτα Στρατοδικεία.
Η σπουδαστική νεολαία έχει καλύτερο, πιο ελεύθερο, κλίμα για οργάνωση και πάλη. Αρχίζουν μάλιστα και οι πρώτες κινήσεις για συνδικαλιστική δράση. Στην επίτομη Ελληνική Ιστορία της Εκδοτικής Αθηνών, ο ΡΗΓΑΣ ΦΕΡΑΙΟΣ αναφέρεται ονομαστικά ως μία από τις γνωστές αντιστασιακές οργανώσεις(σελ. 770). Στον ιστ΄τόμο της Ιστορίας του Ελληνικού Έθνους της ίδιας εκδοτικής εταιρίας ο ΡΗΓΑΣ δεν αναφέρεται καθόλου.
Ένα βράδυ γύρω στο 1995, ένας φίλος, μακαρίτης τώρα, από το Βόλο, ο Θωμάς Οικονόμου, με πήρε για να μου πει για την έλλειψη αναφοράς στην Ιστορία του Ελληνικού Έθνους της Εκδοτικής Αθηνών. Μετά από 12 χρόνια, το 2005, του τηλεφώνησα για να του πω τα νέα από την επίτομη Ιστορία. Χάρηκε. Έκλαιγε από συγκίνηση.
Γι’ αυτό, ας μη μείνουμε μόνο στα προφορικά. Αυτά, ακόμα και στο κεντρικό Κονγκό έχουν αρχίσει να αλλάζουν. Γράφουν πλέον την ιστορία, δεν την αφηγούνται μόνο προφορικά.
Το «Θεμέλιο», μαζί με την επανέκδοση των Κόκκινων φίλων και ενός ακόμη βιβλίου φαντασίας του Θανάση,Το δίκοχο του Μίμη, οργάνωσε και την εκπληκτική, μοναδική, μπορώ να πω, έκθεση με τις αφίσες που βλέπουμε.
Μία συνάντηση με προσωπικές αφηγήσεις-εμπειρίες και άλλες άγνωστες πλευρές του των αγωνιστών ΡΗΓΑ ίσως, λέω ίσως, δώσει την αφορμή για να αρχίσει πλέον η καταγραφή.
Μάλιστα τη συνάντηση αυτή προτείνω να την αφιερώσουμε στη μνήμη των θανόντων αγωνιστών του ΡΗΓΑ Αθήνας και Θεσσαλονίκης.
