ΔΕΚΑΕΤΙΑ ΤΟΥ '60, ΜΙΑ ΝΕΟΛΑΙΑ ΣΕ ΕΞΕΓΕΡΣΗ. Έκθεση αρχειακού υλικού & ομιλίες

 Διεθνής Ημέρα Αρχείων 2019 στα Γενικά Αρχεία του Κράτους

ΔΕΛΤΙΟ ΤΥΠΟΥ

Τα Γενικά Αρχεία του Κράτους (Γ.Α.Κ.), η Εταιρεία Μελέτης της Ιστορίας της Αριστερής Νεολαίας (Ε.Μ.Ι.Α.Ν.) και το Κέντρο Έρευνας Νεότερης Ιστορίας (Κ.Ε.Ν.Ι.) του Παντείου Πανεπιστημίου γιορτάζουν μαζί με τον Δήμο Φιλοθέης-Ψυχικού τη Διεθνή Ημέρα Αρχείων 2019, διοργανώνοντας εκδήλωση την Πέμπτη, 27 Ιουνίου 2019, ώρα 19:00 με τίτλο

ΔΕΚΑΕΤΙΑ ΤΟΥ ’60
μια νεολαία σε εξέγερση

Η φετινή θεματική εστιάζει στη δεκαετία του ’60 –μία δεκαετία κατά την οποία η νεολαία διεκδικεί δυναμικά έναν διαφορετικό από το παρελθόν κοινωνικό ρόλο και αναδεικνύεται σε καθοριστικό παράγοντα πολιτικής, κοινωνικής και πολιτισμικής παρέμβασης. Διεθνώς η δεκαετία αυτή θεωρείται μια περίοδος απελευθερωτικής ζωντάνιας, αμφισβήτησης και αντικομφορμισμού με πρωταγωνιστή τη νεολαία και τη δράση των ποικίλων ομάδων της: κοσμογονία στη μουσική, άνοιξη στα εικαστικά και τον κινηματογράφο, μετασχηματισμός του αστικού τοπίου, εξοικείωση με την τεχνολογία.

Ήταν όμως τα «σίξτις» αποκλειστικά μια εποχή γεμάτη ευφορία και δυναμισμό ή εξέπεμπε και κάποια δόση υπαρξιακής αγωνίας και αβεβαιότητας για το μέλλον;

Νεωτερική διεκδίκηση, κοινωνική ανησυχία και μεταφυσική αγωνία διακρίνουν τη δεκαετία του ’60, πλέον της νεανικής εξέγερσης και της δυναμικής χειραφέτησης. Μία δεκαετία που, όπως και αυτή του ’30, ήταν από τις πιο πλουραλιστικές και πολυφωνικές, με το παραδοσιακό να συναγωνίζεται με το μοντέρνο. Και οι δύο υπήρξαν εύφορα σταυροδρόμια ιδεών, γενεών και εντύπων, δυστυχώς όμως ήταν σύντομες και ανολοκλήρωτες, καθώς όλη αυτή η πολιτική, κοινωνική και πολιτιστική άνθηση και δημιουργικότητα που είχε στην πρωτοπορία τους νέους διακόπηκε απότομα από δικτατορίες.

Η εκδήλωση θα πραγματοποιηθεί στην Κεντρική Υπηρεσία των Γ.Α.Κ. (Δάφνης 61, Ψυχικό) και περιλαμβάνει ομιλίες και έκθεση αρχειακού υλικού, πρωτότυπου και ψηφιακού, των συμμετεχόντων φορέων.

Πληροφορίες για τη διάρκεια της έκθεσης και τις ώρες επισκέψεων θα αναρτηθούν στις οικείες ιστοσελίδες.

Γενικά Αρχεία του Κράτους | Κεντρική Υπηρεσία Δάφνης 61, Τ.Κ. 15452, Ψυχικό | τηλ. 210 67 82 278 organosis@gak.gr | www.gak.gr

 

 

 

 

ΓΕΝΙΚΑ ΑΡΧΕΙΑ ΤΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ – ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΜΕΛΕΤΗΣ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΤΗΣ ΑΡΙΣΤΕΡΗΣ ΝΕΟΛΑΙΑΣ (ΕΜΙΑΝ) – ΚΕΝΙ-ΠΑΝΤΕΙΟΝ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ

Διεθνής Ημέρα Αρχείων 2019

 ΔΕΚΑΕΤΙΑ ΤΟΥ ’60

μια νεολαία σε εξέγερση

Έκθεση αρχειακού υλικού, Ιούνιος-Δεκέμβριος 2019

Για μας τους Έλληνες η συνταρακτική δεκαετία του ’60 χαρακτηρίστηκε «σύντομη», αφού η εντυπωσιακή πολιτική, κοινωνική και πολιτιστική άνθηση και η δημιουργικότητα που εκδηλώθηκε, και είχε στην πρωτοπορία τους νέους, διακόπηκε απότομα από τη δικτατορία των συνταγματαρχών. Διεθνώς όμως η εποχή αυτή καθιερώθηκε ως «μακρά δεκαετία» («χρυσά χρόνια» κατά τον ιστορικό Έ. Χομπσμπάουμ), που έφερνε τη μεταρρυθμιστική της πνοή από τα τέλη της δεκαετίας του ’50, όταν το μεταπολεμικό οικονομικό θαύμα, η παραγωγή μαζικών καταναλωτικών προϊόντων, η διεύρυνση της δευτεροβάθμιας και τριτοβάθμιας εκπαίδευσης, το baby boom και η επέκταση της πολιτισμικής επιρροής των ΗΠΑ διαμόρφωσαν το κλίμα ώστε η νεολαία να διεκδικήσει δυναμικά έναν διαφορετικό από το παρελθόν κοινωνικό ρόλο και να αναδειχθεί σε καθοριστικό παράγοντα πολιτικής, κοινωνικής και πολιτισμικής παρέμβασης. Φωτεινά ορόσημα της εποχής, το αντιρατσιστικό κίνημα και η σθεναρή αντίσταση στον «βρώμικο πόλεμο» του Βιετνάμ, οι φοιτητικές εξεγέρσεις και η διεύρυνση της κουλτούρας στις ΗΠΑ, το κίνημα ειρήνης, ο Μάης του ’68 και η Άνοιξη της Πράγας, η πνευματική και η καλλιτεχνική άνθηση στην Ευρώπη.

Το γενικότερο πολιτικό φόντο που συνθέτουν τα παραπάνω διαμορφώθηκε αναμφίβολα από την έκρηξη πολλών νεολαιίστικων κινημάτων με έντονο πολιτικό και ριζοσπαστικό χαρακτήρα: κινήματα για την υπεράσπιση της εθνικής ανεξαρτησίας, της δημοκρατίας, των ανθρώπινων δικαιωμάτων και της παγκόσμιας ειρήνης, κινήματα αντιαποικιακά, αντιπολεμικά. Στη χώρα μας σε μια εποχή οικονομικής ανόδου και εκδυτικισμού των ηθών, η καθημερινή εμπειρία των νέων ανθρώπων συντίθεται από μια σειρά γεγονότα και πραγματικότητες που άλλοτε λειτουργούν τραυματικά και άλλοτε αρδεύουν τον ισχυρό ιδεαλισμό που θα γεννήσει αγώνες, οράματα και ουτοπίες. Στο πλαίσιο αυτό μια σειρά από ιστορικές συλλογικότητες όπως η Δημοκρατική Νεολαία Λαμπράκη και το θαλερό φοιτητικό κίνημα του 1–1-4 θα λειτουργήσουν στη συγκυρία, αλλά και στα χρόνια που ακολούθησαν, ως προνομιακό «λογότυπο» της νεανικής εξέγερσης.

Δεν θα πρέπει να ξεχνάμε ωστόσο, την πολλαπλότητα εννοιών που με ευκολία χρησιμοποιούμε, όπως «νεολαία», «αμφισβήτηση» ή «εξέγερση». Το εξήντα ως δεκαετία είναι μια αντιφατική εποχή, όχι μόνο γιατί λειτουργεί ως «γέφυρα» ανάμεσα στα χρόνια που προηγήθηκαν και εκείνα που ακολούθησαν, αλλά γιατί οι «φωτεινές» στιγμές συνυπάρχουν με το λυκόφως και η ελπίδα με την απόγνωση.

Στην έκθεση αυτή, που στηρίζεται κατά βάση σε υλικό που απόκειται στα Γενικά Αρχεία του Κράτους και στην Εταιρεία Μελέτης της Ιστορίας της Αριστερής Νεολαίας, επιχειρείται να αναδειχθεί αυτή ακριβώς η συνθετότητα των κοινωνικών και πολιτισμικών πραγματικοτήτων της νεολαίας του ’60 μέσα από την ενδεικτική παρουσίαση τεκμηρίων που επισημαίνουν ότι το εξήντα, όπως άλλωστε και κάθε «δεκαετία», υπήρξε κατά βάση μια εποχή παλινδρομήσεων και αντιφάσεων τις οποίες η δημόσια ιστορία δεν θα πρέπει καθόλου να υποτιμά.

Η έκθεση φιλοξενείται στην Κεντρική Υπηρεσία των Γενικών Αρχείων του Κράτους (Γ.Α.Κ., www.gak.gr), Δάφνης 61 — Ψυχικό, και θα παραμείνει ανοιχτή στο κοινό μέχρι τον Δεκέμβριο 2019. Πληροφορίες: Γενικά Αρχεία του Κράτους/ Κεντρική Υπηρεσία, Δάφνης 61, ΨΥΧΙΚΟ 154 52, τηλ.: 210 67 82 278,  e-mail: organosis@gak.gr

 

 

ΣΥΝΤΕΛΕΣΤΕΣ

Σχεδιασμός – Γενική εποπτεία

Χριστίνα Σάρρα, Προϊσταμένη Τμήματος Προβολής, Επικοινωνίας και Εκπαιδευτικών Δράσεων-Διεύθυνση Αρχειακής Έρευνας, Προβολής, Επικοινωνίας, Συντήρησης και Διατήρησης Αρχείων, Γ.Α.Κ.-Κ.Υ.

Έρευνα & επιλογή αρχειακού υλικού – Επιμέλεια έκθεσης

Ζήσιμος Συνοδινός, Ιστορικός-αρχειονόμος, Γεν. Γραμματέας Δ.Σ. της ΕΜΙΑΝ, Αν. Μέλος της Εφορείας των Γ.Α.Κ.

Κώστας Κατσάπης, Ιστορικός, Πάντειο Πανεπιστήμιο/ Κέντρο Έρευνας Νεότερης Ιστορίας

Γιάννης Γκλαβίνας, Ιστορικός-αρχειονόμος, Τμήμα Επεξεργασίας Αρχείων, Ευρετηρίασης Εθνικού Ευρετηρίου (Ε.Ε.Α.) και Ειδικών Ιστορικών Αρχείων-Διεύθυνση Πρόσκτησης και Επεξεργασίας Αρχείων, Γ.Α.Κ.-Κ.Υ.

Σχεδιασμός προθηκών & επικοινωνιακού υλικού – Καλλιτεχνική επιμέλεια

Ελπίδα Δανιήλ, Γραφίστρια, Γ.Α.Κ./Ι.Α.Μ., Αρχείο Χαρτογραφικής Κληρονομιάς

Ψηφιοποίηση υλικού – Επεξεργασία εικόνας – Συντήρηση & προετοιμασία αρχειακού υλικού

Μαρία Γιαννίκου, Συντηρήτρια Αρχειακού Υλικού & Βιβλίων των Γ.Α.Κ., Τμήμα Συντήρησης και Διατήρησης Αρχειακού Υλικού– Διεύθυνση Αρχειακής Έρευνας, Προβολής, Επικοινωνίας, Συντήρησης και Διατήρησης Αρχείων, Γ.Α.Κ.-Κ.Υ.

Πέννυ Μπάνου, Συντηρήτρια Αρχειακού Υλικού & Βιβλίων των Γ.Α.Κ., Τμήμα Συντήρησης και Διατήρησης Αρχειακού Υλικού– Διεύθυνση Αρχειακής Έρευνας, Προβολής, Επικοινωνίας, Συντήρησης και Διατήρησης Αρχείων, Γ.Α.Κ.-Κ.Υ.

Άννα Μπλάνα, Συντηρήτρια Αρχειακού Υλικού & Βιβλίων των Γ.Α.Κ., Τμήμα Συντήρησης και Αναπαραγωγής, Γ.Α.Κ.-Κ.Υ.

Αγγελική Στασινού, Προϊσταμένη του Τμήματος Συντήρησης και Διατήρησης Αρχειακού Υλικού– Διεύθυνση Αρχειακής Έρευνας, Προβολής, Επικοινωνίας, Συντήρησης και Διατήρησης Αρχείων, Γ.Α.Κ.-Κ.Υ.

Ψηφιακές εκτυπώσεις

Whale Graph­ics Α.Ε.

Υπεύθυνη οργάνωσης και επικοινωνίας

Χριστίνα Σάρρα, Προϊσταμένη Τμήματος Προβολής, Επικοινωνίας και Εκπαιδευτικών Δράσεων-Διεύθυνση Αρχειακής Έρευνας, Προβολής, Επικοινωνίας, Συντήρησης και Διατήρησης Αρχείων, Γ.Α.Κ.-Κ.Υ.

Με την ευγενική υποστήριξη του Δήμου Φιλοθέης-Ψυχικού.

   

Χαιρετισμός του προέδρου του Διοικητικού Συμβουλίου της ΕΜΙΑΝ, καθηγητή Θανάση Καλαφάτη

 

Αγαπητοί κυρίες και κύριοι,

Θα ήθελα καταρχήν να σας ευχαριστήσω για την ανταπόκρισή σας στο κάλεσμα των Γενικών Αρχείων του Κράτους, της Εταιρείας Μελέτης της Ιστορίας της Αριστερής Νεολαίας (ΕΜΙΑΝ), του Κέντρου Έρευνας Νεότερης Ιστορίας (ΚΕΝΙ) του Παντείου Πανεπιστημίου και του Δήμου Φιλοθέης-Ψυχικού για να γιορτάσουμε τη σημερινή Διεθνή Ημέρα Αρχείων 2019. Η σημασία των δημοσίων και ιδιωτικών αρχείων, τόσο για την αποκατάσταση της ιστορικής μνήμης όσο και για την προαγωγή της ιστορικής επιστήμης και της χρηστής διοίκησης, δεν χρειάζεται να υπογραμμιστεί ιδιαίτερα. Σήμερα και συγκεκριμένα μετά το 2000 στη χώρα μας έχουν αναπτυχθεί και ενισχυθεί οι αρχειακοί θεσμοί, ιδιωτικοί και δημόσιοι, και έχουν διαμορφωθεί ισχυροί δεσμοί και δίκτυα ανάμεσά τους καθώς και με τα πανεπιστημιακά και ερευνητικά κέντρα. Άλλωστε οι οργανωτές της σημερινής εκδήλωσης έχουν συνεργαστεί μεταξύ τους στο άμεσο παρελθόν με αγαστά αποτελέσματα για την προαγωγή της ιστορίας, της πολιτικής επιστήμης, των αρχείων και του πολιτισμού.

Το μεγάλο ενδιαφέρον για τα αρχεία που εκδηλώνεται από την πλευρά του ιδιωτικού τομέα, αλλά και η ολοένα και μεγαλύτερη ανάγκη, σε αυτές τις δύσκολες στιγμές για τη χώρα μας, η νέα γενιά να απολαμβάνει ποικιλοτρόπως τα δικαιώματά της στη γνώση και την ιστορία, απαιτούν την ενοποίηση και την ενίσχυση της γενικότερης αρχειακής πολιτικής.

Η δεκαετία του ’60 με επίκεντρο τη νεολαία αποτελεί τη θεματική τόσο της επιστημονικής ημερίδας όσο και της έκθεσης φωτογραφίας και αρχείων. Η δεκαετία του ’60 έχει συνδεθεί παγκόσμια με την ορμητική και καθοριστική εισβολή στο πολιτικό και κοινωνικό προσκήνιο της νέας γενιάς. Ταυτόχρονα συνδέεται με μια γενικότερη πολιτιστική άνθιση σε όλους τους τομείς της τέχνης, του πολιτισμού και της επιστήμης. Διεθνώς έχει συνδεθεί με τον Γαλλικό Μάη, όμως πρέπει να σημειωθεί πως στην Ελλάδα έχουν υπάρξει τα πρώτα σκιρτήματα πριν από τον Γαλλικό Μάη. Στη πρώτη μεταπολεμική δεκαετία που ήταν μια δεκαετία οικονομικής  ανασυγκρότησης της χώρας μας, οι καταπιεσμένες πολιτιστικές και κοινωνικές δυνάμεις λειτούργησαν ως ελατήριο αποσυμπίεσης, διαγράφοντας μια καινούργια πορεία της ελληνικής κοινωνίας που κορυφώθηκε την επόμενη δεκαετία σε μια αντιστοιχία με τις διεθνής πολιτικές και πολιτιστικές εξελίξεις. Η αρχειονομία και ιστορική  επιστήμη έχουν ακόμη πεδίο κοινωνικής διερεύνησης, γιατί η δεκαετία του ’60 δεν έχει ακόμα αποκρυπτογραφηθεί πλήρως και εξακολουθεί να κεντρίζει το ενδιαφέρον πολλών πολιτικών και κοινωνικών ερευνητών, αφήνοντάς μας παρακαταθήκες αντισυμβατικότητας, ηθικών και συλλογικών αξιών που έχουν να κάνουν με την πρόοδό μας μέσα από την ανάπτυξη νέων ανθρώπινων σχέσεων αλληλεγγύης, συλλογικότητας και του εμείς.

Εάν εξετάσουμε την εξέλιξη της βιβλιογραφίας στο χώρο των κοινωνικών κινημάτων παρατηρούμε τρομερή άνθισή της όσον αφορά ιδιαίτερα την ιστορία της νεολαίας. Η επιστήμη αυτή έχει εμπλουτιστεί με νέα ερευνητικά και μεθοδολογικά εργαλεία. Από την απλή ιστοριογραφική έρευνα έχουμε προχωρήσει στη διεπιστημονική προσέγγιση και στη χρήση κοινωνιολογικών, ψυχολογικών, δημογραφικών διαστάσεων και συγκεκριμένων υποδειγμάτων και εργαλείων στατιστικών ελέγχων. Αναπτύχθηκαν μεταμοντέρνες θεωρήσεις και έχει επιχειρηθεί η απομυθοποίηση των κοινωνικών κινημάτων. Από τις ισοπεδωτικές προσεγγίσεις τύπου «Μαρξ και Coca Cola» έχουμε φτάσει στις θεωρήσεις της ενιαίας νεολαίας, φοιτητικής, αγροτικής, εργατικής, και από την κοινωνική θεώρηση των θιασωτών του Γαλλικού Μάη και «την αρχή του πρωτοπόρου κόμματος τάξης νεολαίας στη συσχέτισή της με τα άλλα κοινωνικά σύνολα». Είναι προφανές ότι έχει χυθεί πολλή μελάνη στα θέματα αυτά.

Η ΕΜΙΑΝ συνεργάστηκε αρμονικά με τα Γενικά Αρχεία του Κράτους, συμμετέχοντας και στην έκθεση με σπάνια ντοκουμέντα,φωτογραφίες και νεολαιίστικα περιοδικά από τα πλούσια αρχεία της και με την ουσιαστική συμβολή στην έρευνα, στην επιλογή του υλικού και στην επιμέλεια της έκθεσης του γενικού γραμματέα της Ζήσιμου Συνοδινού, ιστορικού-αρχειονόμου και μέλους της Εφορείας των ΓΑΚ, τον οποίο ευχαριστούμε ιδιαίτερα

Πιστεύω ότι η σημερινή εκδήλωση θα έχει πετύχει τους στόχους της εάν τα πορίσματά της θα μπορέσουν να σταθούν χρήσιμα για την ανάπτυξη ενός ευρύτερου διαλόγου και αντιπαραθέσεων πάνω στα ζητήματα της ιστορίας της νεολαίας και ιδιαίτερα αν ο αναστοχασμός και οι εκτιμήσεις μας συμβάλουν στην προαγωγή λύσεων στα καυτά προβλήματα της σημερινής νεολαίας.

 

 

 

Η πολιτική ριζοσπαστικοποίηση του
φοιτητικού κινήματος, 1962–1963[1]

Ομιλία του Μιχάλη Μωραϊτίδη, ιστορικού,
μέλους του Δ.Σ. της ΕΜΙΑΝ

 Η δεκαετία του 1960 είναι η δεκαετία της κοινωνικής επανάστασης, της αμφισβήτησης, της πολιτικής ριζοσπαστικοποίησης και της δυναμικής χειραφέτησης των νέων από τους γονείς τους. Οι φοιτητές κινητοποιούνται, εκπροσωπούνται από οργανωτικές δομές και υιοθετούν μορφές (ρεπερτόρια) συλλογικής δράσης, εκφέροντας ιδιαίτερα νοηματικά πλαίσια (συνθήματα και σύμβολα). Παρά το κατασταλτικό νομικό πλαίσιο που στρέφεται προς την επιτήρηση και τη δίωξη της ηττημένης στον Εμφύλιο Πόλεμο Αριστεράς, η νεολαία κινητοποιείται αρχικά με άξονα το Κυπριακό, ένα εξωφοιτητικό θέμα με μεγάλη απήχηση στην ελληνική κοινωνία (το αίτημα είναι η «Ένωση-Αυτοδιάθεση» της Κύπρου με την Ελλάδα). Εντός του γενικότερου περιοριστικού πλαισίου λειτουργεί και ο φοιτητικός χώρος. Ο φοιτητικός συνδικαλισμός βρίσκεται υπό στενή επιτήρηση και οι σύλλογοι δρουν άτυπα και περιστασιακά, χωρίς καταστατική αναγνώριση και, στην καλύτερη περίπτωση, με πολλές απαγορεύσεις, παρεμποδίζοντας έτσι τη διατύπωση και προβολή των ιδιαίτερων διεκδικήσεών τους.

Από τις αρχές του 1950 (με αφορμή το Δημοψήφισμα της Εθναρχίας) μέχρι την υπογραφή των διεθνών συμφωνιών Ζυρίχης-Λονδίνου, με τις οποίες αναγνωριζόταν η ανεξαρτησία της Κυπριακής Δημοκρατίας, σε συνάρτηση με σημαντικές εξελίξεις σε διπλωματικό και πολιτικό επίπεδο, με τις διαδοχικές αποτυχημένες απόπειρες διεθνοποίησης του Κυπριακού στον ΟΗΕ και την έναρξη του ένοπλου «εθνικοαπελευθερωτικού» αγώνα της ΕΟΚΑ την άνοιξη του 1955, διαμορφώνεται το έδαφος για την εκδήλωση μαζικών κινητοποιήσεων στην Ελλάδα, στις οποίες οι νέοι δίνουν τον τόνο. Προκειμένου να διευκολυνθεί η συμμετοχή τους στις προγραμματισμένες εκδηλώσεις διαμαρτυρίας και συμπαράστασης στον δοκιμαζόμενο Κυπριακό λαό, σχολεία και πανεπιστήμια ανέστελλαν τη λειτουργία τους τις ώρες των συγκεντρώσεων. Υπήρχε δηλαδή ένα είδος ενθάρρυνσης εκ μέρους της πολιτείας στο βαθμό βέβαια που οι συγκεντρώσεις δεν θα εκτρέπονταν, καθώς οι οργανωτές των εκδηλώσεων (θεσμικά αναγνωρισμένοι φορείς και οργανώσεις με πρωτοστατούσα την Εκκλησία και τους συλλόγους των Κυπρίων φοιτητών) θεωρούσαν ότι με αυτόν τον τρόπο θα ενισχυόταν η διαπραγματευτική θέση της χώρας στα διεθνή φόρα. Εντούτοις, τα πράγματα περιπλέκονταν αφού οι συγκεντρώσεις εξελίσσονταν συνήθως σε σφοδρές μετωπικές συγκρούσεις της νεολαίας με την αστυνομία, εξαιτίας της προσπάθειας μετατροπής του χαρακτήρα τους σε διαδηλώσεις προς τη βρετανική και την αμερικανική πρεσβεία, τις οποίες δεν επιτρεπόταν να προσεγγίσουν αλλά και λόγω της γενικότερης απαγόρευσης που ίσχυε, βάσει του άρθρου 10 του Συντάγματος του 1952.

Επιπλέον, οι φοιτητές από το φθινόπωρο του 1956 μέχρι τα τέλη Δεκεμβρίου 1959 κινητοποιήθηκαν για επιμέρους θέματα που καθιστούσαν ευκολότερη τη φοίτηση στις σχολές και βελτίωναν τις συνθήκες διαβίωσής τους. Η διαμαρτυρία το 1956 αφορούσε την αποτροπή του διπλασιασμού των διδάκτρων στην τριτοβάθμια και του τριπλασιασμού των καταβαλλομένων τελών στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση. Η καθιέρωση δύο αντί τεσσάρων εξεταστικών περιόδων για όσους εισάγονταν από το ακαδημαϊκό έτος 1955–1956 (ν. 3234/1955), μέτρο που δυσκόλευε την περάτωση των σπουδών των εργαζόμενων φοιτητών και των επαρχιωτών σπουδαστών, και η υπέρογκη αύξηση των πανεπιστημιακών διδάκτρων υπήρξαν αποτελέσματα των αλλαγών που εμφανίστηκαν λόγω της αξίωσης για μαζικοποίηση της εκπαίδευσης και του εντεινόμενου φαινόμενου της εσωτερικής μετανάστευσης από τα χωριά προς την περιφέρεια της πρωτεύουσας, που συνεπαγόταν αναλογική αύξηση του μαθητικού και φοιτητικού δυναμικού της χώρας. Το 1956 έχουμε την έγκριση από το πρωτοδικείο των περισσότερων καταστατικών των πρωτοβάθμιων φοιτητικών συλλόγων, την κυκλοφορία φοιτητικών περιοδικών με σημαντικότερο την Πανσπουδαστική  και τη συγκρότηση του Συλλόγου Εργαζόμενων Φοιτητών Σπουδαστών (ΣΕΦΣ) και έναν χρόνο αργότερα της Ομοσπονδίας Τοπικών Σπουδαστικών Συλλόγων Ελλάδος (ΟΤΣΣΕ). Ακολουθούν το φθινόπωρο και τον χειμώνα του 1959 κινητοποιήσεις για την καθιέρωση μειωμένου κατά 50% φοιτητικού εισιτηρίου στις αστικές συγκοινωνίες της Αθήνας, για την εφαρμογή του θεσμού της μεταφοράς μαθήματος από το ένα έτος στο επόμενο καθώς και για την επαναφορά των ατελών εγγραφών, μέτρο που ήταν ευεργετικό για συγκεκριμένες κατηγορίες δικαιούχων.

Το 1958, η ανάδειξη της ΕΔΑ σε αξιωματική αντιπολίτευση συσπείρωσε τον χώρο των εθνικοφρόνων και ενεργοποίησε ισχυρούς κρατικούς και παρακρατικούς μηχανισμούς που επιδόθηκαν σε συστηματική βία, επιδιώκοντας την ανάσχεση της ανερχόμενης δυναμικής της Αριστεράς και της απήχησης των ιδεών της. Η καθημερινή ασφυκτική παρακολούθηση της φοιτητικής δραστηριότητας εντός και εκτός αμφιθεάτρων από αστυνομικούς με πολιτικά που υποδύονταν τους σπουδαστές  (Σπουδαστικό Τμήμα της Ασφάλειας), η ίδρυση της Γενικής Διεύθυνσης Εθνικής Ασφάλειας τον Νοέμβριο του 1958 και η ολοκλήρωση της συγκρότησής της τον Ιούλιο του 1959 με επικεφαλής τον ταξίαρχο Ηρακλή Κοντόπουλο, με κύριο αντικείμενο τη «δίωξιν του κομμουνισμού», η δημιουργία «Ειδικής Συμβουλευτικής Επιτροπής Καταπολεμήσεως του Κομμουνισμού» από εξέχοντες θεωρητικούς του αντικομμουνισμού και σοβιετολόγους, (Άγγελος Προκοπίου, Γεώργιος Γεωργαλάς, Σάββας Κωνσταντόπουλος, Ελευθέριος Σταυρίδης, Δημήτριος [Δήμης] Πουλάκος, Άρης Σεραφετινίδης, Γεώργιος Ασημακόπουλος) και ανώτατους αξιωματούχους της ΚΥΠ (ο υποστράτηγος Αλέξανδρος Νάτσινας, διοικητής της ΚΥΠ, ο αντισυνταγματάρχης Κωνσταντίνος Μητρέλης, ο ταγματάρχης πυροβολικού Γεώργιος Παπαδόπουλος, το στέλεχος του ΙΔΕΑ, αντιστράτηγος Νικόλαος Γωγούσης, διευθυντής της Υπηρεσίας Πληροφοριών του Υπουργείου Προεδρίας και ο ταξίαρχος Διονύσιος Βέρρος, διευθυντής του Στρατιωτικού Γραφείου του Κωνσταντίνου Καραμανλή) σε συνδυασμό με την επικράτηση φιλοκυβερνητικών διοικήσεων στα συμβούλια των φοιτητικών συλλόγων, συνιστούσαν αποτρεπτικούς παράγοντες για συλλογική δράση.

Εντός αυτού του πλαισίου αναζωογόνησης και αναδιοργάνωσης των παρακρατικών οργανώσεων, δημιουργήθηκε τον Δεκέμβριο του 1959 η Εθνική Κοινωνική Οργάνωσις Φοιτητών (ΕΚΟΦ). Σκοπός της ήταν η δημιουργία μετώπου των εθνικοφρόνων-αντικομουνιστών φοιτητών που θα λειτουργούσε ως ανάχωμα και θα απομόνωνε την Αριστερά στα πανεπιστήμια. Η ΕΚΟΦ λειτουργούσε στα όρια της νομιμότητας, αφού διέθετε αναγνωρισμένο καταστατικό (με την 17306/1960 πράξη του Πρωτοδικείου Αθηνών και με τη νομική αρωγή του δικηγόρου Άρη Σεραφετινίδη), όμως ταυτόχρονα οι πρακτικές της θύμιζαν παρακράτος (βίαιος ακτιβισμός). Μπορεί να χαρακτηριστεί ως εξτρεμιστική οργάνωση του δεξιού χώρου, η δράση της οποίας συνδύαζε τον φοιτητικό συνδικαλισμό με την παρακρατική δράση και τον βίαιο ακτιβισμό. Η ΕΚΟΦ ήταν απόλυτα ταυτισμένη ιδεολογικά με τον κυρίαρχο λόγο της εθνικοφροσύνης και της συντηρητικής παράταξης, εντός της οποίας εξάλλου δραστηριοποιούνταν και μια ευάριθμη ακραία συντηρητική πλευρά, αλλά παράλληλα αποτελούσε οργανικό μέρος του κράτους της εθνικοφροσύνης ενταγμένη στην «ακραία δεξιά συνιστώσα» του, η οποία μέσω των εξτρεμιστικών της δράσεων και του ιδεολογικού της λόγου είχε αναλάβει τη διάχυση της ορθότητας και των επιταγών της εθνικοφροσύνης στον φοιτητικό χώρο. Σε σχέση με τα φοιτητικά ζητήματα, η οργάνωση δήλωνε ότι «δεν διαπνέεται ούτε από φιλοκυβερνητικά ούτε από αντικυβερνητικά αισθήματα, αλλά μόνο από καλή πίστη και από πρόθεση να βοηθήση τους αρμοδίους να αντιληφθούν και να κατανοήσουν τη φοιτητική άποψη». Η δήλωση αυτή θα πρέπει να συνδεθεί με την προσπάθεια της ΕΚΟΦ να αποδείξει ότι δεν αποτελούσε παράρτημα του κυβερνητικού κόμματος της ΕΡΕ και να αποσείσει έτσι τις κατηγορίες που δεχόταν ότι ήταν ο κυματοθραύστης των αιτημάτων του φοιτητικού κινήματος και ότι υποστήριζε την πολιτική της κυβέρνησης στον εκπαιδευτικό χώρο. Σύμφωνα με τη θεώρησή της, «ανατρεπτικά στοιχεία μέσα από το φοιτητικό κόσμο, καπηλευόμενα τα ζητήματά μας, επιδιώκουν συστηματικά να διεισδύσουν στους φοιτητικούς συλλόγους και να τους μεταβάλλουν σε μοχλούς της ανατρεπτικής τους δραστηριότητος. Η επικράτησις όμως των στοιχείων αυτών στις διοικήσεις των φοιτητικών συλλόγων ή η ανάμιξή τους στις φοιτητικές εκδηλώσεις ως μοναδικό αποτέλεσμα έχει τη διαιώνιση και την όξυνση των ζητημάτων μας, την μετατροπή των αντιπροσωπευτικών φοιτητικών οργανώσεων σε κέντρα κομμουνιστικής προπαγάνδας, την νόθευσι των φοιτητικών αγώνων». Επιδιώξεις της ΕΚΟΦ ήταν η συγκράτηση της διαμαρτυρίας σε ελεγχόμενα πλαίσια και η απάλειψη κάθε ταξικού και διεκδικητικού φοιτητικού αιτήματος που θα μπορούσε να αμαυρώσει την κυβερνητική εικόνα της ΕΡΕ. Επιδίωκε την ενοποίηση του φοιτητικού κόσμου υπό τη σκέπη της εθνικοφροσύνης. Αυτές οι απόψεις που αναφέραμε παραπάνω εμπεριέχονται σε προπαγανδιστικό «διαφωτιστικό» φυλλάδιο που κυκλοφόρησε η ΕΚΟΦ το 1961, σε μια εποχή που η κυριαρχία της στους φοιτητικούς συλλόγους και στο φοιτητικό σώμα της πρωτεύουσας αμφισβητούνταν από τον συμπαγή αντιεκοφίτικο αγώνα των κεντρώων και αριστερών φοιτητών. Το συγκεκριμένο φυλλάδιο επιχειρεί να παρουσιάσει ένα εξωραϊσμένο και λειασμένο πρόσωπο σε σχέση με τον βίαιο ακτιβισμό και τον μαχητικό αντικομμουνισμό που χαρακτήριζαν τις πραγματικότητες της ΕΚΟΦ. Πάντως η προβολή του στόχου της φοιτητικής ενότητας και της προώθησης των αιτημάτων που αφορούσαν τη δύσκολη φοιτητική καθημερινότητα, μακριά από κομματικές επιρροές, παρακίνησαν αρκετούς πρωτοετείς και δευτεροετείς να υποστηρίξουν την ΕΚΟΦ. Πολλοί κεντρώοι φοιτητές, παρασυρμένοι από τον «μπαμπούλα του κομμουνισμού» αλλά και από τις υπερκομματικές και ενωτικές ελκυστικές διακηρύξεις της οργάνωσης, πριμοδότησαν την ΕΚΟΦ με την προσδοκία να αποτραπεί ενδεχόμενη ηγεμονία της Αριστεράς στα πανεπιστήμια. Έτσι στις εκλογές του 1960 η πλειοψηφία των φοιτητικών συλλόγων πέρασε στα χέρια της ΕΚΟΦ με αποτέλεσμα η φοιτητική δραστηριότητα να αδρανοποιηθεί προσωρινά. Η κυριαρχία της ΕΚΟΦ λίγο έλειψε να αποτυπωθεί και στις αρχαιρεσίες της Διοικούσας Επιτροπής Συλλόγων Πανεπιστημίου Αθηνών (ΔΕΣΠΑ), όπου σχεδόν υπήρξε ισοψηφία για την εκλογή προεδρείου.

Η φοιτητική νεολαία είναι η πρώτη που θα καταγγείλει τους κρατικούς και παρακρατικούς μηχανισμούς παρακολούθησης στους πανεπιστημιακούς χώρους. Οι φοιτητές θα αναμετρούνταν με τους μηχανισμούς και λίγο πριν από την έναρξη του Ανένδοτου Αγώνα της Ένωσης Κέντρου, στις αρχές Μαρτίου 1962, θα κήρυσσαν τον δικό τους Ανένδοτο εντός των σχολών, καταγγέλλοντας τις κυβερνητικές παρεμβάσεις στη συνδικαλιστική δραστηριότητα και αναμετρώμενοι ανοικτά με την ΕΚΟΦ. Πάντως, η συγκρότηση του δημοκρατικού/αντιεκοφίτικου φοιτητικού μετώπου αποκρυσταλλώθηκε μετά τα έκτροπα του Γ΄ Πανσπουδαστικού Συνεδρίου της Θεσσαλονίκης (Δεκέμβριος 1960) και την ενωτική του καταγγελία από εκπροσώπους των πολιτικών νεολαιών του Κέντρου και του Μαρκεζίνη, την επίθεση μελών της ΕΚΟΦ στα γραφεία της εφ. Μακεδονία στο περιθώριο των εργασιών του συνεδρίου, τα επεισόδια του Νέου Θεάτρου, στις παραμονές εορτασμού της εργατικής Πρωτομαγιάς, στις 29 Απριλίου 1961, μεταξύ μελών της ΕΚΟΦ και εργαζόμενων φοιτητών και μαθητών νυχτερινών γυμνασίων, μελών της Ν.ΕΔΑ, και τη φραστική επίθεση στον βουλευτή του Κέντρου, Ζορμπά από ομάδα εκοφιτών στο καφενείο της Βουλής (11 Μαΐου 1961). Η άσκηση εξτρεμιστικών πρακτικών και οι απόπειρες εξαγοράς συνειδήσεων με την παροχή ανταλλαγμάτων (υποτροφίες, διορισμός σε δημόσιες υπηρεσίες, διανομή δωρεάν εισιτηρίων για θεατρικές παραστάσεις και αθλητικές εκδηλώσεις, άλλα ευεργετήματα) και η αδιάκοπη χρήση τους λίγο πριν τον Δεκέμβριο του 1960 μέχρι και την άνοιξη του 1962 αποσκοπούσαν στην εδραίωση της ηγεμονίας της ΕΚΟΦ στο φοιτητικό σώμα. Επιπλέον η υιοθέτηση αυτών των πρακτικών απέβλεπε στον εκφοβισμό των πολιτικών αντιπάλων και στη συσπείρωση του εθνικόφρονος αντικομμουνιστικού χώρου (κάτι που επιτεύχθηκε βραχυπρόθεσμα).

Η έκρηξη της συλλογικής δράσης της φοιτητικής νεολαίας εκδηλώθηκε μετά τις εκλογές του Οκτωβρίου 1961 που καταγγέλθηκαν ως «εκλογές βίας και νοθείας». Η εφαρμογή του σχεδίου με την κωδική ονομασία «Περικλής» προέβλεπε την κινητοποίηση του κρατικού και του παρακρατικού μηχανισμού −κυρίως των ΤΕΑ,  αλλά και δυνάμεων του στρατού και της χωροφυλακής− για την άσκηση, πρωτίστως, ψυχολογικής βίας εναντίον των ψηφοφόρων της Αριστεράς στην ύπαιθρο στις βουλευτικές εκλογές του Οκτωβρίου, έτσι ώστε να εξαναγκαστούν να ψηφίσουν ΕΡΕ. Η αντιπαράθεση στα πανεπιστήμια είχε αρχίσει να διαφαίνεται από τον Σεπτέμβριο (6 Σεπτεμβρίου) με αφορμή τη συμμετοχή ή την αποχή εκπροσώπων της ΔΕΣΠΑ από την τελετή τοποθέτησης του θεμέλιου λίθου της πανεπιστημιούπολης στη θέση Κουπόνια από τον Κ. Καραμανλή. Με αφορμή το ζήτημα της πανεπιστημιούπολης, η ΔΕΣΠΑ διασπάστηκε και σχηματίστηκαν δυο αντίπαλες ομάδες: μια φιλοκυβερνητική που παρέστη συντεταγμένα στην τελετή (στην πλειοψηφία τους 100 περίπου εκοφίτες) και μια αντικυβερνητική (με επικεφαλής τους Δημήτρη Καραφίλη και Γιάνη Γιανουλόπουλο) που χαρακτήρισε την τελετή θεμελίωσης ως προεκλογική φενάκη, ζητώντας από τους φοιτητές να απέχουν από την προεκλογική κυβερνητική φιέστα. Πρόκειται για περίοδο κλιμάκωσης των επιθέσεων μελών της ΕΚΟΦ εντός και εκτός πανεπιστημιακών χώρων, στις γενικές συνελεύσεις φοιτητικών συλλόγων και στις συνεδριάσεις της ΔΕΣΠΑ (15 και 16 Σεπτεμβρίου 1961). Είχαν προηγηθεί η ανάκληση των αντιπροσώπων του Συλλόγου Φοιτητών Νομικής «Η Θέμις», Γεώργιου Βερβενιώτη και Τάκη Παπασπυρόπουλου, αφού διαπιστώθηκε ότι αν και κεντρώοι, συνεργάζονταν με την ΕΚΟΦ και την Ασφάλεια, ο ορισμός των Νίκου Καραμανλή και Θωμά Χούτα ως εκπροσώπων του συλλόγου στη ΔΕΣΠΑ και οι έκτακτες αρχαιρεσίες του Αυγούστου που προλείαναν το έδαφος για τη μεταβολή των συσχετισμών στη ΔΕΣΠΑ υπέρ των αντικυβερνητικών δυνάμεων από το φθινόπωρο. Επιπλέον, μια ακόμη αξιοσημείωτη εξέλιξη ήταν η συγκρότηση της Οργάνωσης Νέων Ενώσεως Κέντρου (ΟΝΕΚ), που γνωστοποίησε την παρουσία της με εμφατικό τρόπο με την κυκλοφορία προκήρυξης για τη βία που ασκείτο ενόψει των βουλευτικών εκλογών. Τις παραμονές των εκλογών σημειώθηκαν δύο καταλυτικά γεγονότα που σημάδεψαν ανεξίτηλα το έτος, οι δολοφονίες δύο νεολαίων της ΕΔΑ: του σημαίνοντος στελέχους της Επιτροπής της Ν.ΕΔΑ Θεσσαλονίκης Στέφανου Βελδεμίρη στις 26 Οκτωβρίου και ενώ εκείνος μοίραζε προεκλογικό υλικό του Πανδημοκρατικού Αγροτικού Μετώπου Ελλάδος (ΠΑΜΕ) στον Επτάλοφο και του μέλους της Ν.ΕΔΑ Πατρών, στρατιώτη Διονύση Κερπινιώτη καθʾ υπόδειξη αξιωματικού (επειδή ο Κερπινιώτης σύστηνε να υπερψηφιστεί ο συνδυασμός της Αριστεράς στις εκλογές) στο Δεμίρι Τρίπολης την ημέρα των εκλογών (29 Οκτωβρίου).

Το φθινόπωρο εκδηλώθηκαν κινητοποιήσεις (με τη μορφή αποχών) των μαθητών των νυχτερινών γυμνασίων, των λεγόμενων «μαθητών της νύχτας», που αντιδρούσαν στην καθιέρωση επτάχρονης υποχρεωτικής φοίτησης (να καταργηθεί το έβδομο έτος σπουδών), ζητούσαν αναπροσαρμογή του ωρολογίου προγράμματος διδασκαλίας με την κατάργηση ορισμένων μαθημάτων που θεωρούσαν δευτερεύοντα και περιττά και επιδίωκαν τη νομοθετική κατοχύρωση της ιδιότητας των εργαζομένων μαθητών και την καθιέρωση εξάωρης εργασίας, χωρίς μείωση των αποδοχών. Η έκρηξη της διαμαρτυρίας τροφοδότησε και τροφοδοτήθηκε από την πολιτική κρίση που προέκυψε μετά τις εκλογές του 1961, με την κήρυξη του Ανένδοτου Αγώνα, μετατοπίζοντας τη διαιρετική τομή μεταξύ Δεξιάς και Αντι-Δεξιάς (καθώς μέχρι τότε το όριο τοποθετούνταν μεταξύ εθνικοφρόνων και μη εθνικοφρόνων). Ο Ανένδοτος Αγώνας παρείχε ευνοϊκές πολιτικές ευκαιρίες τις οποίες κλήθηκε να αξιοποιήσει το φοιτητικό κίνημα.

Το 1962 η συλλογική δράση πύκνωσε ως συνέπεια της αλληλουχίας διαδοχικών συμβάντων (επεισόδια και τραυματισμοί στις εκλογές για την ανάδειξη φοιτητικών διοικήσεων, παραβίαση πανεπιστημιακού ασύλου, ματαίωση αρχαιρεσιών σε Νομική και Ιατρική, καταστολή κινητοποιήσεων φοιτητών θεολογίας και φυσικομαθηματικής). Με αφορμή τη βάναυση αντιμετώπιση των φοιτητών θεολογίας (11 Απριλίου), που αντιδρούσαν σε φημολογούμενη μείωση των διδακτικών ωρών των θρησκευτικών από δύο σε μια ώρες για ορισμένους τύπους γυμνασίων (πρακτικά, εσπερινά οικονομικά), ύστερα από πρόταση του Ανωτάτου Συμβούλιου Εκπαιδευτικού Προγράμματος, και για άλλα επαγγελματικά ζητήματα, και των φοιτητών φυσικομαθηματικής, που διαμαρτύρονταν για την απόφαση του διοικητικού συμβουλίου του ΟΤΕ να μην προσλαμβάνονται πλέον απόφοιτοι του Φυσικού των φυσικομαθηματικών πανεπιστημιακών σχολών με μεταπτυχιακή ειδίκευση στη ραδιοηλεκτρολογία, προς όφελος των αποφοίτων των σχολών Μηχανολόγων-Ηλεκτρολόγων των πολυτεχνικών σχολών, οι κινητοποιήσεις απέκτησαν πολιτική διάσταση (31 Μαρτίου). Παράλληλα, οι φοιτητές της Ιατρικής διαμαρτύρονταν για τη μη άσκησή τους στο μάθημα της Παιδιατρικής, εξαιτίας της άρνησης της Διοίκησης του Νοσοκομείου Παίδων «Αγία Σοφία» να μεταφερθεί η Πανεπιστημιακή Παιδιατρική Κλινική στο νέο κτίριο (γεγονός που ισοδυναμούσε με απώλεια του Ε΄ έτους). Τέλος οι φοιτητές της Φιλοσοφικής Αθήνας διαμαρτύρονταν για την πρόθεση του υπουργού Παιδείας να διορίσει αποφοίτους ιδιωτικών ξενόγλωσσων ινστιτούτων στη Μέση Εκπαίδευση, εξισώνοντάς τους έτσι επαγγελματικά με τους πτυχιούχους του Αγγλικού και του Γαλλικού Τμήματος της Φιλοσοφικής. Η ΔΕΣΠΑ κήρυξε διήμερη αποχή από τα μαθήματα και τα εργαστήρια των πανεπιστημιακών σχολών σε ένδειξη συμπαράστασης των διαμαρτυρόμενων φοιτητών (22 και 23 Μαρτίου 1962). Η διαμαρτυρία δεν αφορούσε τόσο θέματα επαγγελματικής αποκατάστασης (παρά το γεγονός ότι σε ανακοίνωση της ΔΕΣΠΑ τονιζόταν ότι «ο αγών των φοιτητών της Αγγλικής και Γαλλικής Φιλολογίας, των Φυσικών, των Θεολόγων είναι αγών του κύρους των τίτλων του Πανεπιστημίου»), αλλά εμπεριείχε το ζήτημα καταγγελίας της κρατικής καταστολής, της διαχείρισης δηλαδή της φοιτητικής διαμαρτυρίας. Τα συνθήματα στην απαγορευμένη πανσπουδαστική συγκέντρωση της 13ης Απριλίου 1962 ήταν πολιτικά: «Δημοκρατία», «Κάτω οι Μεντερέδες», «Ζητάμε λύσεις και κάνουν δεξιώσεις», «Δεν μας πτοεί η Βία», «Έξω από το Άσυλό μας», «Κάτω η Τρομοκρατία», «Σεβασμός στο Σύνταγμα», «1–1-4», «Το Πανεπιστήμιο προπύργιο της Δημοκρατίας», «Δεν περνά ο φασισμός». Αφορούσαν την εμπέδωση του χαρακτήρα του δημοκρατικού πολιτεύματος με την ενεργοποίηση του ακροτελεύτιου άρθρου του Συντάγματος (114), ενώ άλλα συνδύαζαν την περιφρούρηση του ακαδημαϊκού ασύλου με το συνταγματικά κατοχυρωμένο δικαίωμα του «συνέρχεσθαι» και της ελευθερίας της συνάθροισης σε ανοικτούς χώρους. Η καταστολή των φοιτητικών συγκεντρώσεων, η εισβολή των αστυνομικών, η παραβίαση του ασύλου στα Προπύλαια του Πανεπιστημίου και οι ξυλοδαρμοί φοιτητών, το σφράγισμα με λουκέτο των γραφείων της ΔΕΣΠΑ, κατόπιν αστυνομικής διαταγής, η δεκαήμερη αναστολή λειτουργίας του Πανεπιστημίου, μετά από απόφαση του Πρύτανη, η αδιαφορία της Συγκλήτου που τη στιγμή που οι φοιτητές διαδήλωναν και υφίσταντο βία, εκείνη αποφάσιζε να παραθέσει δεξίωση προς τιμήν του βασιλικού ζεύγους και η καθολική απαγόρευση των συγκεντρώσεων σε ανοικτούς χώρους, για λόγους δημόσιας τάξης και ασφάλειας, με απόφαση του υπουργού Εσωτερικών Γεωργίου Ράλλη ενίσχυσαν την πολιτική διάσταση της διαμαρτυρίας. Το 1–1-4 ήρθε ως απάντηση στην αστυνομική αυθαιρεσία και στην κλιμάκωση της βίας.

Οι κινητοποιήσεις της άνοιξης του 1962 εγκαινιάζουν τον κύκλο της δυναμικής εισόδου των φοιτητών στο πολιτικό προσκήνιο με στόχο την αμφισβήτηση του τρόπου λειτουργίας  −μέσω εκτάκτων μέτρων και εξουσιών− του μετεμφυλιακού κράτους. Από τα θέματα επαγγελματικής αποκατάστασης και περιφρούρησης του κύρους και της αξίας των πανεπιστημιακών διπλωμάτων, δραστηριοποιούνται πλέον σε γενικότερα ζητήματα που σχετίζονται με την υπεράσπιση του θεσμού του ασύλου, την προστασία των πολιτικών ελευθεριών και τον εκδημοκρατισμό του δημόσιου βίου. Στη συγκέντρωση της 6ης Απριλίου στο Θέατρο Χατζηχρήστου δόθηκε ο όρκος των σπουδαστών και  συγκροτήθηκε η «Δημοκρατική Αντίσταση Σπουδαστών (ΔΑΣ) 114», συντονιστικό όργανο των φοιτητικών συλλόγων όλων των σχολών με στόχο την αποκατάσταση των ακαδημαϊκών ελευθεριών και του πανεπιστημιακού ασύλου. Ο όρκος ανέφερε: «Ορκίζομαι να φυλάττω το Σύνταγμα και τη Δημοκρατία, πιστός στις παραδόσεις της Ελληνικής Νεολαίας και να προασπίζω τις Ακαδημαϊκές Ελευθερίες και το Ακαδημαϊκό Άσυλο. Ζήτω η Δημοκρατία». Η επίκληση του 1–1-4, «του κοινωνικού αντίρροπου της εξουσίας των κυβερνώντων» σύμφωνα με τον Αλέξανδρο Σβώλο, έδωσε τη δυνατότητα να διαμορφωθεί ευρύ πεδίο συνεργασίας στη βάση μεταξύ των αντι-δεξιών (αριστερών, κεντρώων και μαρκεζινικών) δυνάμεων (αφού σε επίπεδο κορυφής ο Γεώργιος Παπανδρέου ήταν προσανατολισμένος στον Διμέτωπο Αγώνα, που αποτυπώθηκε με τη δημιουργία του Συνδέσμου Δημοκρατικών Νέων Ελλάδος, ΣΥΔΝΕ).

Τον Νοέμβριο και Δεκέμβριο του 1962 ξέσπασε η κινητοποίηση της φοιτητικής και μαθητικής νεολαίας των γυμνασίων με κύριο αίτημα να διπλασιαστεί από 6,8% σε 15% το κονδύλι του κρατικού προϋπολογισμού που προβλεπόταν να καλύψει τις ανάγκες της δημόσιας παιδείας. Η συσχέτιση του ζητήματος με το γάμο της πριγκίπισσας Σοφίας με τον  Ισπανό πρίγκιπα των Αστουριών Juan Kar­los, που πραγματοποιήθηκε τον Μάιο του 1962 και συνοδεύτηκε από γενναιόδωρη προικοδότηση της Σοφίας εκ μέρους του ελληνικού δημοσίου, ύψους 300.000 δολαρίων (9.000.000 δραχμές), αποτυπώθηκε στο ευρηματικό σύνθημα των φοιτητών «15% Προίκα στην Παιδεία και όχι στη Σοφία». Το θέμα που απασχολούσε ήταν το χρόνιο πρόβλημα υπο-χρηματοδότησης της εκπαίδευσης (με βάση το άρθρο 2 του ν.δ. 4263/1962 προβλεπόταν αύξηση του αριθμού των εισακτέων στις σχολές από 30% έως 50%, χωρίς όμως ταυτόχρονη αύξηση πιστώσεων για την ποιοτική αναβάθμιση του επιπέδου διδασκαλίας και για την αντιμετώπιση των ελλείψεων σε κτιριακές υποδομές και σε διδακτικά και εποπτικά μέσα). Το αίτημα εκσυγχρονισμού της παιδείας απηχούσε κυρίως τις ανάγκες των ασθενέστερων κοινωνικών στρωμάτων, που προσδοκούσαν η εκπαίδευση να λειτουργήσει ως μηχανισμός κοινωνικής ανόδου, κινητικότητας και απόκτησης κύρους και οικονομικής ανέλιξης. Για πρώτη φορά το αίτημα διατυπώθηκε κατά τη διάρκεια των εργασιών του Β΄ Πανσπουδαστικού Συνεδρίου τον Απρίλιο του 1959, ενώ μνημονευόταν σε αναλυτικό υπόμνημα της ΔΕΣΠΑ, συνταγμένο λίγο πριν από τις βουλευτικές εκλογές του 1961. Σε επίπεδο κομματικού λόγου, σε προεκλογικά φυλλάδια του ΠΑΜΕ ζητούνταν αύξηση του κονδυλίου για την παιδεία στο 15% από το 6,8% που ίσχυε.

Ο κοινοβουλευτικός εκπρόσωπος της ΕΔΑ Ηλίας Ηλιού κατέθεσε ολοκληρωμένη πρόταση νόμου που είχαν συντάξει οι φοιτητές. Η πρόταση νόμου, που δημοσιεύτηκε ολόκληρη στην Πανσπουδαστική, προέβλεπε την «ίδρυση ειδικού αυτόνομου οργανισμού ανάπτυξης και ανύψωσης της εθνικής παιδείας, οι πόροι του οποίου, αποχωριζόμενοι των λοιπών πέραν του προϋπολογισμού, δε δύνανται να διατεθώσι προς εξυπηρέτηση άλλων σκοπών. Προτείνονταν η προικοδότηση της παιδείας με το 15%, η μεταφορά κονδυλίων 20% του προϋπολογισμού από το Υπουργείο Εθνικής Αμύνης και το Υφυπουργείο Εσωτερικών και η αναδιανομή των πιστώσεων του προϋπολογισμού που προβλέπονταν για τα υπόλοιπα υπουργεία». Με τα λόγια του αείμνηστου Στέφανου Στεφάνου, «η διεκδίκηση του 15% διατυπώνει τα πρώτα ψήγματα μιας διαφορετικής δημοσιονομικής αντίληψης και προφανώς μιας άλλης επενδυτικής πολιτικής με κέντρο τον άνθρωπο, τον πνευματικό εξοπλισμό και την ανάπτυξη των δυνατοτήτων του, την εύρυνση των οριζόντων του». Η κυβέρνηση της ΕΡΕ διέθετε τεράστια ποσά σε αμυντικές-στρατιωτικές δαπάνες, προφανώς λόγω Ψυχρού Πολέμου και ΝΑΤΟ (περίπου 43% στα στρατιωτικά υπουργεία) και σε έργα που ευνοούσαν μεγάλα επενδυτικά σχήματα που ενίσχυαν την τουριστική ανάπτυξη και αναβάθμιζαν αναμφίβολα την αισθητική εικόνα της Αθήνας (γήπεδο golf στη Γλυφάδα, ξενοδοχείο-καζίνο Mont Parnes στην Πάρνηθα, ανέγερση των ξενοδοχείων Ξενία). Έτσι εξηγούνται τα συνθήματα των φοιτητών «Σχολεία και όχι Mont Parnes» και «Μάθημα στο Mont Parnes».

Η εικοσαήμερη αποχή των εκπαιδευτικών (δασκάλων και καθηγητών) από τις 18 Ιανουαρίου ώς τις 7 Φεβρουαρίου 1963 προσέδωσε ευρύτερη δυναμική στη διαμαρτυρία. Οι εκπαιδευτικοί ζητούσαν μισθολογική εξομοίωση με τους αποφοίτους τεχνικών κλάδων, δηλαδή διπλασιασμό των αποδοχών τους (ένας νεοδιοριζόμενος καθηγητής λάμβανε μηνιαίως ακαθάριστες αποδοχές 2.670 δραχμές, που προέκυπταν από βασικό μισθό 2.015 δραχμών, επίδομα ακριβείας 105 δρχ. και ειδικό επίδομα 550 δρχ., την ώρα που ο νεοδιοριζόμενος τεχνικός της κατηγορίας των γεωπόνων και των δασικών λάμβανε μηνιαίως ακαθάριστες αποδοχές 4.219 δρχ., που προέκυπταν από βασικό μισθό 2.250 δρχ., επίδομα ακριβείας 119 δρχ. και κλαδικό επίδομα 1.850 δρχ.). Συγκροτήθηκε πανεκπαιδευτικό μέτωπο, με μαζική συμμετοχή φοιτητών, μαθητών ημερήσιων γυμνασίων (αξιοσημείωτη η λειτουργία συντονιστικών μαθητικών επιτροπών) και νυχτερινών γυμνασίων (όπου η παρουσία της Ν.ΕΔΑ σε οργανωτικό επίπεδο ήταν καταλυτική), σπουδαστών τεχνικών σχολών και εκπαιδευτικών. Το ζήτημα της παιδείας έφτασε μέχρι τα πλέον απομακρυσμένα χωριά με τα «πούλμαν (λεωφορεία) της παιδείας» και τη μαζική συλλογή υπογραφών που σύμφωνα με τις εκτιμήσεις άγγιξε το 1.000.000 (χαρακτηριστική περίπτωση συνάρθρωσης του πολιτικού με το κοινωνικό) με πρωτοβουλία της ΔΕΣΠΑ και της Φοιτητικής Ένωσης Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης (ΦΕΑΠΘ). Το ψηφοδέλτιο ανέγραφε: «15% Εθνικόν Δημοψήφισμα διά την Αναγέννησιν της Παιδείας. Ψηφίζω την αύξησιν του κονδυλίου διά την Παιδεία εις 15% επί του κρατικού προϋπολογισμού».  Οι περιοδείες φοιτητών και μαθητών στα χωριά με τα «πούλμαν της παιδείας» και οι συλλογές υπογραφών από τους κατοίκους θωράκιζαν τον κοινωνικό χαρακτήρα της διεκδίκησης και παράλληλα έσπαζαν το κλίμα φόβου και τρομοκρατίας στην ύπαιθρο. Με πρωτοβουλία της ΕΔΑ, ακόμη και οι πολιτικοί κρατούμενοι στις φυλακές, σε νοσοκομεία, σανατόρια και πρεβαντόρια υπέγραψαν το ψηφοδέλτιο του εθνικού δημοψηφίσματος υπέρ του διπλασιασμού του κονδυλίου. Η κήρυξη πολιτικής επιστράτευσης των απεργών εκπαιδευτικών από την κυβέρνηση στις 7 Φεβρουαρίου μετέβαλε το χαρακτήρα της διαμαρτυρίας. Στη μαζική συγκέντρωση διαμαρτυρίας της 15ης Φεβρουαρίου για την εφαρμογή του μέτρου της πολιτικής επιστράτευσης σημειώθηκαν σοβαρά επεισόδια στο κέντρο της Αθήνας  μεταξύ διαδηλωτών και αστυνομικών και υπήρξαν τραυματισμοί φοιτητών.

Η επιστράτευση των εκπαιδευτικών και η απόφαση παράτασης του σχολικού έτους κατά τρεις εβδομάδες ανάγκασαν τους μαθητές των γυμνασίων να αναστείλουν τις κινητοποιήσεις, ενώ ώθησαν τη φοιτητική νεολαία να αναζητήσει εναλλακτικούς διαύλους πολιτικής έκφρασης μέσω της συγκρότησης οργανωτικών αντιπροσωπευτικών σχημάτων με άξονα την ειρήνη («Σύνδεσμος Νέων για τον Πυρηνικό Αφοπλισμό Bertrand Rus­sell»). Ακολούθησαν η Α΄ (απαγορευμένη) Μαραθώνια Πορεία Ειρήνης στις 21 Απριλίου 1963, η διεξαγωγή του Δ΄ Πανσπουδαστικού Συνεδρίου για την «Αναγέννηση της Παιδείας» (22–28 Απριλίου), που κατέληξε στην ίδρυση της Εθνικής Φοιτητικής Ένωσης Ελλάδος (ΕΦΕΕ), και η δολοφονία του βουλευτή της Αριστεράς Γρηγόρη Λαμπράκη στη Θεσσαλονίκη τον Μάιο από παρακρατικούς, με την ανοχή των αστυνομικών δυνάμεων. Η απόπειρα συγκέντρωσης διαμαρτυρίας της ΕΦΕΕ στις 25 Μαΐου στην Αθήνα για τη δολοφονία Λαμπράκη (είχε προηγηθεί συγκέντρωση του «Συνδέσμου Νέων Bertrand Rus­sell» το απόγευμα της 24ης Μαΐου, όταν σημειώθηκαν επεισόδια και έγιναν συλλήψεις) εξελίχθηκε σε καταγγελία της ασύδοτης δράσης των παρακρατικών μηχανισμών, της αδυναμίας του κράτους να τους ελέγξει και να τους εξουδετερώσει αλλά και αναδείχθηκε σε σαφή προσπάθεια υπεράσπισης των δημοκρατικών αξιών και δικαιωμάτων. Η ηγεσία της ΕΦΕΕ συνελήφθη και καταδικάστηκε πρωτόδικα με τις κατηγορίες της διέγερσης των πολιτών σε διχόνοια και της απείθειας κατά της Αρχής.         Το βεβαρυμμένο πολιτικό κλίμα την επομένη της δολοφονίας, η καταγγελία της κυβέρνησης της ΕΡΕ από την Ένωση Κέντρου και την ΕΔΑ ως «Κυβέρνησης του Αίματος», η σφοδρή επίθεση στον Κ. Καραμανλή ότι αποτελεί τον ηθικό αυτουργό της δολοφονίας Λαμπράκη, η μαζική συμμετοχή των νέων στην κηδεία και η αντίδραση στην κρατική καταστολή, εξανάγκασαν τον Κ. Καραμανλή σε παραίτηση. Η δολοφονία λειτούργησε ως καταλύτης και για τις νεανικές συνειδήσεις και διέρρηξε το κλίμα φόβου και τρομοκρατίας στην ύπαιθρο. 17 περίπου μέρες μετά τη δολοφονία Λαμπράκη, στις 8 Ιουνίου 1963, ιδρύθηκε η «Δημοκρατική Κίνηση Νέων Γρηγόρης Λαμπράκης» (ΔΚΝΓΛ), που τον Σεπτέμβριο του 1964 μετονομάστηκε σε «Δημοκρατική Νεολαία Λαμπράκη», ύστερα από συγχώνευση της Ν.ΕΔΑ και της ΔΚΝΓΛ, μετά από κλυδωνισμούς, ενστάσεις και διαφωνίες στελεχών της Σπουδάζουσας της Ν.ΕΔΑ. Επιδίωξη της ΔΝΛ ήταν η δημιουργία ενός μαζικού νεολαιίστικου κινήματος με ριζοσπαστικά, ποιοτικά πολιτικά και πολιτιστικά χαρακτηριστικά. Ξεχωρίζουν οι λέσχες του βιβλίου και οι ποικίλες πολιτιστικές εκδηλώσεις της οργάνωσης στα χωριά. Θα πρέπει να επισημανθεί ότι η γενικότερη ανάπτυξη των κινηματικών διεργασιών στους κοινωνικούς χώρους τη δεκαετία του 1960 συνοδεύτηκε από άνθηση στο χώρο των εκδόσεων, των περιοδικών, της μουσικής σκηνής, δηλαδή των διεργασιών στην πολιτισμική σφαίρα, όπου βρήκαν έκφραση άτομα και ομάδες με διακριτές αντιλήψεις, νοηματοδοτήσεις και πολιτισμικές πρακτικές. Το πολιτιστικό αποτύπωμα ήταν εμφανές τόσο με τη λειτουργία μορφωτικών, εξωραϊστικών συλλόγων, τοπικών σπουδαστικών συλλόγων και πνευματικών συνδέσμων νεολαίας όσο και με την έκδοση αμιγώς νεολαιίστικων πολιτιστικών περιοδικών (π.χ. Συναδελφική) και τη συμπερίληψη στα φοιτητικά περιοδικά θεμάτων που αφορούσαν τον πολιτισμό (Πανσπουδαστική).

Με την επικράτηση της Ένωσης Κέντρου στο φοιτητικό κίνημα υπήρξε ορατός ο κίνδυνος διάσπασης σε οργανωτικό επίπεδο, εξαιτίας της έντονης διαμάχης μεταξύ των αριστερών και των κεντρώων συνδικαλιστών για την υποβολή του καταστατικού της ΕΦΕΕ προς αναγνώριση και επικύρωση από το Πρωτοδικείο Αθηνών, των καταγγελιών κεντρώων συνδικαλιστών για πλαστογραφημένα πρακτικά συνελεύσεων φοιτητικών συλλόγων (παράλληλα με την ΕΦΕΕ είχε δημιουργηθεί από τους Κεντρώους διακριτό οργανωτικό σχήμα, η Εκτελεστική Επιτροπή της Α΄ Πανελλήνιας Φοιτητικής Συνδιάσκεψης) −εξέλιξη που, σε συνδυασμό με την ικανοποίηση από την εξαγγελία της εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης Παπανούτσου, τη λεγόμενη «δωρεάν παιδεία»− αλλά και την αμηχανία για τον μελλοντικό προσανατολισμό της ΕΦΕΕ (αν θα έπρεπε να αρκεστεί στις παροχές της κυβέρνησης ή να απαιτήσει προωθημένες τομές στο πεδίο του εκδημοκρατισμού με τη διάλυση των παρακρατικών οργανώσεων, συμπεριλαμβανομένης της ΕΚΟΦ, και την κατάργηση του Σπουδαστικού Τμήματος της Ασφάλειας) οδήγησαν σε ύφεση της συλλογικής δράσης. Οι αντιπαραθέσεις μεταξύ αριστερών και κεντρώων για τους συσχετισμούς και την ηγεμονία στα φοιτητικά συνδικαλιστικά όργανα αποτυπώθηκαν στα πανσπουδαστικά συνέδρια της ΕΦΕΕ και ενισχύθηκαν από την εμφάνιση φυγόκεντρων τάσεων που σημειώθηκαν ως αντίδραση στη στοχοθεσία και στην οργανωτική λειτουργία της ΔΝΛ σε συνάρτηση με εγχώριες και διεθνείς εξελίξεις (κυρίως την εμβληματική σινοσοβιετική διαμάχη), προκαλώντας διάσπαση και διάσταση απόψεων στο χώρο της Αριστεράς.

Τα Ιουλιανά ήταν εκείνα που αναζωογόνησαν τη συλλογική δράση με τις διαδηλώσεις των 70 περίπου ημερών, που επισφραγίστηκαν από το τραγικό γεγονός της δολοφονίας του αριστούχου φοιτητή της ΑΣΟΕΕ, μέλους της Ν.ΕΔΑ, Σωτήρη Πέτρουλα κατά τη διάρκεια διαδήλωσης της ΕΦΕΕ στις 21 Ιουλίου 1965.