ΔΑΣΚΑΛΟΣ ΖΩΗΣ ΤΟΣΩΝ ΠΑΙΔΙΩΝ

Η τόσο ξαφνική απώλεια του σεβαστού, πολυαγαπημένου φίλου και δάσκαλου μάς βρίσκει απροετοίμαστους να χωρέσουμε μέσα σε ένα σύντομο σημείωμα την προσφορά αυτού του μοναδικού ανθρώπου. Ας είναι, άλλωστε ο Στέφανος πάντα μας μάλωνε ευγενικά για τις «υπερβολές» μας για το πρόσωπό του

Θα περιοριστώ μόνον στα χρόνια που τον έζησα από κοντά. Υπενθυμίσω ότι ο Στέφανος Στεφάνου από τις αρχές της δεκαετίας του ’80 μέχρι το τέλος της ζωής του εργαζόταν με ενθουσιασμό και συνέπεια στο Ιστορικό Αρχείο της Εθνικής Τράπεζας (ΙΑ/ΕΤΕ) κυρίως ως διορθωτής και επιμελητής κειμένων και εκδόσεων. Κατά καιρούς συνεργάστηκε και με άλλα ιδρύματα ή εκδοτικούς οίκους, ενώ προσέφερε αφιλοκερδώς την υψηλή τέχνη του σε βιβλία πολλών γνωστών και φίλων του.

Τα δημοσιεύματα του ΙΑ/ΕΤΕ (μελέτες οικονομικής ιστορίας, ευρετήρια αρχείων, λευκώματα, φυλλάδια) και μερικά σημαντικά βιβλία του ΜΙΕΤ φέρουν τη σφραγίδα της ποιότητάς του. Τα γραπτά δύο σχεδόν γενεών ερευνητών οικονομικής και κοινωνικής ιστορίας –οι περισσότεροι σήμερα πανεπιστημιακοί δάσκαλοι– πέρασαν από το μαγικό ραβδί του και μεταμορφώθηκαν σε κείμενα ζωντανά, σε ρέουσα ελληνική γλώσσα. Μέσα από τη συμμετοχή του στις συναντήσεις των ερευνητών του ΙΑ/ΕΤΕ, το διάλογο, τη διδαχή του ορθού γραπτού λόγου, τη συζήτηση στην παρέα, ο Στέφανος τους γοήτευε όλους· αισθανόμασταν όλοι μαθητές, πιστοί φίλοι, παιδιά του.

Τον πρωτογνώρισα το 1985 στο Αρχείο της Τράπεζας αλλά η στενή συνεργασία μας ξεκίνησε 15 περίπου χρόνια αργότερα, όταν εντάχθηκε στο δικό μου τμήμα των ερευνητικών προγραμμάτων και εκδόσεων του ΙΑ/ΕΤΕ ως διορθωτής-επιμελητής κειμένων και εκδόσεων. Δουλέψαμε μαζί από τότε αντικριστά στο ίδιο γραφείο, μοιραζόμασταν καθημερινά τις ίδιες έγνοιες για τα βιβλία, την ιστορία, τα αρχεία, τη γλώσσα, την Αριστερά, τη νεολαία, την Τράπεζα και τόσα άλλα. Ατέλειωτες οι συζητήσεις μας για την ελευθερία, τη δημοκρατία, το σοσιαλισμό, το μέλλον του ανθρώπου. Η σχέση μας εξελίχθηκε με τα χρόνια σε βαθιά αλληλοεκτίμηση, σεβασμό και αγάπη. Έτσι ο Στέφανος έγινε κάπως πατέρας μου, πνευματικός θα έλεγα, αφού η σεμνότητα, η πραότητα, η τρυφερότητα και η ευγένειά του θύμιζαν κάτι από τον φυσικό μου πατέρα που είχε πεθάνει.

Ομολογώ ότι, εκτός από «προνομιακός» ευήκοος ακροατής των συναρπαστικών του αφηγήσεων, εξαιτίας του γνώρισα από κοντά, στα πρώτα χρόνια του αιώνα μας,  ξεχωριστούς ανθρώπους από τη γενιά των Λαμπράκηδων. Στη συνέχεια με «στρατολόγησε» στην ΕΜΙΑΝ, όπου μαζί επεξεργαστήκαμε −μοναδική εμπειρία μαθητείας δίπλα του− τις συλλογές της (αξιόλογα προσωπικά αρχεία αριστερών στελεχών της νεολαίας του ’60), δημοσιεύσαμε το 2008 ένα συνοπτικό οδηγό, το 2010 το Γενικό Ευρετήριο των αρχείων της και συνεχίσαμε με το περιοδικό Αναδρομές και τις λοιπές εκδόσεις της.

Δυο λόγια λοιπόν όχι για τον ακατάβλητο μαχητή της ζωής, τον αιώνιο έφηβο, τον ανταρτοεπονίτη, τον στρατευμένο κομουνιστή, τον διωκόμενο και πολλαπλώς τιμωρούμενο από το μετεμφυλιακό κράτος, τον Εδαΐτη καθοδηγητή, τον εξόριστο της χούντας, τον διανοούμενο, αλλά για τον Στέφανο της καθημερινής μας δουλειάς στο Ιστορικό Αρχείο της Εθνικής. Τον σοφό, μειλίχιο συνάδελφο, τον σπουδαίο διορθωτή-μάστορα χιλιάδων βιβλίων και κειμένων, τον μαχητικό δημοτικιστή, το δάσκαλο ζωής τόσων παιδιών στους χώρους που εργάστηκε, δημιούργησε, διακρίθηκε τα τελευταία σαράντα χρόνια. Λέω παιδιά, εννοώντας τα νεαρά άτομα, ποικίλων κοινωνικών στρωμάτων, ενδιαφερόντων και γνώσεων, τα οποία κατά καιρούς γοήτευσε σε εκδοτικούς οίκους, στο ΜΙΕΤ, στο ΙΑ/ΕΤΕ, στα ΑΣΚΙ, στην ΕΜΙΑΝ, στο Μουσείο Πολιτικών Εξορίστων Αι-Στράτη, σε σχολειά και πνευματικά ιδρύματα. Γιατί ο Στέφανος είχε το χάρισμα να πιάνει τον παλμό της νεολαίας, να επικοινωνεί με τους νέους ανθρώπους ως ομήλικός τους, να μιλά κατευθείαν στην καρδιά τους. (Μήπως ξεχνάμε οι περισσότεροι με τι ευγενική επιμονή μάς επέβαλε το Στέφανος σκέτο, χωρίς το «κύριος;»).

Τα βιβλία του, οι ομιλίες και οι λοιπές δημόσιες παρεμβάσεις του απευθύνονταν πρωτίστως στη νέα γενιά, με την οποία άλλωστε ο σεβαστός μας φίλος είχε αναπτύξει από το μακρύ παρελθόν προνομιακό διάλογο. Μιλώντας κατευθείαν στην καρδιά των νέων για την ελευθερία που ο ίδιος στερήθηκε σε μεγάλο μέρος της ζωής του, υπενθύμιζε σε όλους το βασικό καθήκον του ανθρώπου, το ατομικό χρέος στην ανθρώπινη κοινότητα, αφού όπως εμφαντικά επισήμαινε στο τελευταίο, συγκλονιστικό βιβλίο του Ένας από τους πολλούς της ελληνικής Αριστεράς: «παιδεία δεν είναι απλώς η αποθήκευση γνώσεων αλλά κυρίως καλλιέργεια της συνείδησης της ελευθερίας να επιλέγεις και να εφαρμόζεις στην πράξη ιδέες που δεν αφορούν μόνο το προσωπικό σου συμφέρον…».

Ζήσιμος Χ. Συνοδινός

Ο Ζήσιμος Χ. Συνοδινός είναι ιστορικός-αρχειονόμος, γραμματέας της ΕΜΙΑΝ. Εργάστηκε περίπου τριάντα χρόνια στο Ιστορικό Αρχείο της Εθνικής Τράπεζας και σήμερα είναι επιστημονικός υπεύθυνος του Ιστορικού Αρχείου Eurobank Ergasias.