Τον Στέφανο τον γνώρισα στις αρχές της δεκαετίας του ’60,όταν μετεκτοπισμένος από τον Αϊ-Στράτη στην Αθήνα, εντάχθηκε, με άλλα στελέχη της κατοχικής ΕΠΟΝ στο γραφείο του Κ.Σ. της Νεολαίας της ΕΔΑ, σε μια περίοδο μεγάλης ανάπτυξης του νεολαιίστικου κινήματος, για να συμβάλει στον τομέα της διαφώτισης, της σπουδάζουσας και της αγροτικής Νεολαίας.
Ήταν μια βραχύχρονη περίοδος. Όμως η συμβολή του υπήρξε σημαντική, με τις εμπειρίες του, τον πλούτο της γνώσης που διέθετε, τις επικοινωνιακές του αρετές, μα και τη μοναδική του συντροφικότητα, που τον έκαναν ξεχωριστά σεβαστό από όλους τους συνεργάτες του, αυτός ένας από τους «μπαρμπανεολαίους», όπως λέγαμε, που ήταν όμως νεότερος από όλους μας. Μια συντροφική σχέση φιλίας και αλληλοεκτίμησης, που με πολλούς από εμάς διατηρήθηκε μέχρι τον θάνατό του.
Η απελευθέρωσή του από τα δεσμά του αδειούχου εξορίστου του επέτρεψε να φύγει για τη Θεσσαλονίκη, όπου και δούλεψε στην οργάνωση της Νεολαίας, καθοδηγητής και επικεφαλής της, μέχρι το στρατιωτικό πραξικόπημα.
Βρεθήκαμε ξανά μαζί το ’67 στο Παρθένι της Λέρου, όπου μεταφερθήκαμε από τη Γυάρο. Η εσωτερική κατάσταση που διαμορφώθηκε στο νέο στρατόπεδο, μέχρι και τη διάσπαση του ΚΚΕ, στις αρχές του 1968, δεν ήταν καθόλου καλή. Μια «αφανής» στρατοπεδική επιτροπή είχε τον έλεγχο του στρατοπέδου, εφαρμόζοντας πολιτικές οι οποίες, σε αρκετές περιπτώσεις, προκαλούσαν τη αντίδραση και την αποδοκιμασία σημαντικού μέρους των κρατουμένων. Η κατάσταση οξύνθηκε με τη διάσπαση του ΚΚΕ. Τότε ετέθησαν ζητήματα, ιδιαίτερα σημαντικά, που για την αντιμετώπισή τους ενεργοποιήθηκε το μεγαλύτερο μέρος των κρατουμένων: εκλογή στρατοπεδικής επιτροπής, καθιέρωση ψηφοφοριών για αποφάσεις σημαντικών θεμάτων κ.λπ. διαμόρφωσαν ένα καθεστώς ανοιχτής δημοκρατικής λειτουργίας, που συνέβαλε αποφασιστικά στην ενίσχυση της εσωτερικής συνοχής του στρατοπέδου.
Αυτές οι εξελίξεις, με την εφαρμογή της αρχής του σεβασμού των διαφορετικών απόψεων, απέτρεψαν δυσάρεστα και επώδυνα γεγονότα, που σε άλλα στρατόπεδα και σε άλλες εποχές, είχαν αμαυρώσει το κύρος του κόμματος και της Αριστεράς γενικότερα. Η ενότητα του στρατοπέδου διασφαλίστηκε, και μέχρι την τελική του κατάργηση το Παρθένι υπήρξε ένα στρατόπεδο εσωτερικής πολιτικής ελευθερίας.
Ο ρόλος του Στέφανου σ’ όλες αυτές τις αλλαγές που συντελέστηκαν υπήρξε σημαντικός, με την επιρροή που είχε και τη σχέση του με τα στελέχη της Νεολαίας που αποτελούσαν ένα μικρό αλλά δραστήριο κομμάτι του στρατοπέδου.
Πρέπει να πω ακόμα πως η συμβολή του ήταν διττή, όχι μόνο στην αποκατάσταση της δημοκρατικής λειτουργίας και της ελευθερίας του στρατοπέδου, αλλά με βάση τις εμπειρίες του από τα στρατόπεδα και τις φυλακές της μετεμφυλιακής περιόδου συμμετείχε καθημερινά «στα ζητήματα ζωής» και σε όλες τις αλλαγές που έγιναν για τη βελτίωσή της, με τις ιδέες του και τις προτάσεις του.
Με το τέλος της δικτατορίας και την επιστροφή μας στην ελεύθερη ζωή, ξανασυναντηθήκαμε με τον Στέφανο. Έτυχε, επαγγελματικά να κάνουμε την ίδια δουλειά. Εγώ, με το Θεμέλιο και τις εκδόσεις, που το είχαμε ξαναστήσει στα πόδια του, και ο Στέφανος, διορθωτής και επιμελητής βιβλίων, συνεργάτης με πολλούς εκδοτικούς οίκους της εποχής, ξεχώρισε για την υψηλή ποιότητα στη δουλειά του, –ο καλύτερος της γενιάς του– μέχρι και τον θάνατό του, καθώς δεν σταμάτησε να εργάζεται, παρά τα χρόνια που περνούσαν.
Σε αρκετά από τα δύσκολα βιβλία που έχει εκδόσει το Θεμέλιο αυτά τα χρόνια που πέρασαν ζήτησα τη συμμετοχή του, και ανταποκρίθηκε αμέσως παρά το φόρτο και τις άλλες του υποχρεώσεις. Η Ενιαία Δημοκρατική Αριστερά. Αρχείο 1951–1967 της Ιωάννας Παπαθανασίου, το δίτομο μεγάλο βιβλίο του Τάσου Τρίκκα για την ΕΔΑ, ο Μεγάλος χωρισμός του Κεμάλ Αναντόλ, και πολλά άλλα ευτύχησαν χάρη στη φροντίδα και την επιμέλειά του.
Όλα αυτά τα χρόνια που πέρασαν, και κουβεντιάζαμε, τον πίεζα, και όχι μόνο εγώ, να γράψει ένα δικό του βιβλίο. Ήταν τόσο συναρπαστικές οι αφηγήσεις του για τα πράγματα και τα πρόσωπα που γνώρισε σ’ αυτή τη μεγάλη διαδρομή, από τα εφηβικά του μέχρι τα στερνά χρόνια της δράσης του, μέσα από τους μεγάλους δρόμους και τα δύσκολα μονοπάτια τις Αριστεράς. Μια πορεία ζωής, οραμάτων και θυσιών.
Τελικά, η σύμπτωση της συνάντησής του με τη Χριστίνα Αλεξοπούλου και η επιμονή της να της δώσει μια συνέντευξη για τη ζωή του, μια συνέντευξη-ποταμό που κράτησε πάνω από δύο χρόνια, έδωσε τους καρπούς της.
Το βιβλίο του, Στέφανος Στεφάνου. Ένας απ’ τους πολλούς της ελληνικής Αριστεράς, 1941–1971 είναι μια σημαντική παρακαταθήκη ενός ξεχωριστού ανθρώπου — κι ας μη δεχόταν ποτέ ο ίδιος, για τον εαυτό του, έναν τέτοιο χαρακτηρισμό.
Θόδωρος Μαλικιώσης
Αναδημοσίευση από τα «Ενθέματα» της Αυγής της Κυριακής, 10.1.2016. Ο Θόδωρος Μαλικιώσης είναι εκδότης του Θεμέλιου.
