Η έκρηξη του μαζικού κινήματος της νεολαίας
Η περίοδος αρχίζει ουσιαστικά με τη μάχη των αντιδεξιών δυνάμεων κατά της κρατικής και παρακρατικής τρομοκρατίας στις κοινοβουλευτικές εκλογές (“βίας και νοθείας”, όπως έμειναν στη δημόσια μνήμη) της 29ης Οκτωβρίου 1961. Στο πλαίσιο της καταγγελίας του νόθου εκλογικού αποτελέσματος από την πλευρά των κομμάτων της αντιπολίτευσης (ΕΔΑ, Ένωσις Κέντρου) αναπτύσσεται, από την αρχή της περιόδου, ένα κίνημα δημοκρατικής αντίστασης στις τάξεις της ελληνικής νεολαίας με πρωτοπορία τους φοιτητές, οι οποίοι είχαν ήδη προωθήσει στο πλαίσιο των εκπαιδευτικών διεκδικήσεων το θέμα της δημοκρατίας, εκκινώντας από το αίτημα της κατοχύρωσης του ακαδημαϊκού ασύλου. Έτσι “ανοίγει” το κίνημα του 1–1-4.
Πρόκειται για το πρώτο σκέλος ενός τρίδυμου πολιτικοκοινωνικού νεολαιίστικου κινήματος που μέσα στο 1962 “ζευγαρώνει” με το αίτημα “15% του προϋπολογισμού προίκα στην παιδεία”. Μέσα στο χρόνο και στις αρχές του 1963 παρουσιάζεται ο τρίτος πόλος του ενιαίου αυτού κινήματος. Είναι ένα νέο, μαζικό και πρωτότυπο κίνημα με αίτημα τον γενικό αφοπλισμό και την ειρήνη, με πυρήνα του και οδηγητικό παράγοντα την “Κίνηση Μπέρτραντ Ράσελ”, στελεχωμένη κυρίως από σπουδαστές και μαθητές, που, ακολουθώντας το παράδειγμα των αδέσμευτων κινημάτων ειρήνης της Δυτικής Ευρώπης, τον Μάιο του 1963 διεκδικούν τη μαζική παρουσία τους στους δρόμους της υπαίθριας αττικής γης οργανώνοντας την πρώτη μαραθώνια πορεία από τον Μαραθώνα ώς την Αθήνα. Η κυβέρνηση Καραμανλή την απαγορεύει, η αστυνομία τη χτυπά ανελέητα, χίλιοι και πλέον οδοιπόροι συλλαμβάνονται, η πορεία εν μέρει πραγματοποιείται από τον πρώην βαλκανιονίκη, βουλευτή της Αριστεράς Γρηγόρη Λαμπράκη, ο οποίος έτσι αναγορεύεται σε σύμβολο του φιλειρηνικού-δημοκρατικού κινήματος της νεολαίας και του λαού. Ο θάνατός του από τα δολοφονικά χέρια του παρακράτους της Θεσσαλονίκης, στη διάρκεια φιλειρηνικής εκδήλωσης τον Μάιο του 1963, θα σφραγίσει τη σχέση αυτή ήρωα και νέων πολιτών και θα ανοίξει το δρόμο για την πολιτικοποίηση με δημοκρατική κατεύθυνση σε μεγάλες μάζες νεολαίας.
Στην αγωνιστική αυτή πορεία της ελληνικής νεολαίας πρωταγωνιστικό ρόλο διαδραματίζουν παλαιότερες και νέες συλλογικότητες μαζικού-συνδικαλιστικού χαρακτήρα αλλά και αρκούντως αναπτυγμένες πολιτικές οργανώσεις νεολαίας, κυρίως της Αριστεράς. Το Δ΄ Πανσπουδαστικό Συνέδριο – γεγονός καίριας σημασίας για το ελληνικό κίνημα νεολαίας – συνοψίζει την πείρα αγώνων των μετεμφυλιοπολεμικών χρόνων, εξοπλίζει το φοιτητικό κίνημα με σημαντικές κατευθύνσεις και λήγει με την ίδρυση του τριτοβάθμιου οργάνου του, την ΕΦΕΕ. Το περιοδικό Πανσπουδαστική αναδεικνύεται σε εμπνευστή και μαζικό οργανωτή σπουδαστών και μαθητών. Οι νυχτερινοί μαθητές αποκτούν τον συντονιστικό τους παράγοντα, τον ΣΕΜΜΕ, και την εφημερίδα τους, τη Μαθητική. Δραστήριο ρόλο επίσης διαδραματίζουν η ΟΤΣΣΕ στους τοπικούς φοιτητικούς συλλόγους και ο ΣΕΦΣ των εργαζόμενων φοιτητών. Ακόμη, οι εργαζόμενοι νέοι, οργανωμένοι σε τμήματα νέων των σωματείων τους, συντονίζουν τον αγώνα τους μέσω της ΣΕΕΝΕ. Πολλές άλλες ανάλογες συλλογικότητες συμπληρώνουν το πολυποίκιλο πεδίο.
Παράλληλα οι οργανώσεις νεολαίας των πολιτικών κομμάτων της αντιπολίτευσης. Ν.ΕΔΑ – και αργότερα Νεολαία Λαμπράκη –, ΠΕΝ, ΟΝΕΚ (και στη συνέχεια ΕΔΗΝ), όπως και μικρότερα αριστερά σχήματα, συντονίζουν στην πράξη το κίνημα, κωδικοποιούν τα αιτήματα και τα εντάσσουν στο γενικότερο πλαίσιο των αγώνων, εξασφαλίζοντας μια επαρκή ενότητα κατεύθυνσης και πλεύσης.
Ιδιαίτερα κατά την περίοδο των Ιουλιανών του 1965, στις κινητοποιήσεις εναντίον της αυλικής εκτροπής, προωθείται η πολιτική ενότητα και ο ριζοσπαστισμός της αγωνιζόμενης νεολαίας, η οποία, στο πρόσωπο της Δημοκρατικής Νεολαίας Λαμπράκη, εκλαμβάνεται ως η βασική απειλή για το κρατούν αστικό πολιτικό καθεστώς και οδηγεί τους κύκλους του συντηρητισμού και της ανωμαλίας σε σκέψεις και σχέδια παραπέρα περιορισμού των πολιτικών ελευθεριών. Σχέδια που πραγματοποιεί, με την ακρότατη μορφή τους, η χούντα των συνταγματαρχών την 21η Απριλίου 1967.
Το κοινωνικοπολιτικό τοπίο »
1950–1956: Πρώτες κινήσεις »
1956–1961: Συγκέντρωση δυνάμεων και υπέρβαση αδιεξόδων »
Η επταετία της δικτατορίας »